Tinker Tailor Soldier Spy (2011)

Wat een enorme verrassing was het dat deze film gisteren in de sneak draaide. Helaas is een sneak ook zeker geen plek om deze (over-) ingenieuze verfilming van het John le Carré-boek te zien, want het eerste uur hoorde ik enkel “Ik snap er helemaal niks van” en varianten daarop om me heen. En ik moet eerlijk zeggen dat de film wel wat risico’s neemt door zo enorm rustig te zijn (mijn aandacht verslapte op een gegeven moment ook even) en alle zaken die ‘closure’ krijgen in het laatste half uur (of zelfs kwartier) te stoppen…

Het boek van voormalig geheim agent David Cornwell (John le Carré was ook in ’t echt z’n alias) werd eerder al als miniserie op tv uitgezonden. Toen duurden de zeven afleveringen in totaal 290 of 315 minuten, afhankelijk van de bron. Nu is het boek in 127 minuten gepropt, en dan valt de ‘rust’ die regisseur Tomas Alfredson in de film weet te creëren nog meer op. Maar aan de andere kant krijg je dus ook minder tijd om alle informatie te verwerken, wat voor veel mensen dus vrijwel ondoenlijk leeg. Aan het eind van de sneak was de zaal reeds half leeggelopen, terwijl er iemand achter mij z’n verbazing niet kon onderdrukken toen hij zag dat deze film een 7,7 op IMDb krijgt. Dus nogmaals: deze film is zeker niet geschikt voor iedereen, en zeker niet voor mensen die om de 10 seconden een prikkel moeten hebben.

Het verhaal speelt zich af rond 1973, toen de Koude Oorlog nog op volle toeren woedde. Het Engelse MI6, met aan de top “the Circus”, voelde zich een belangrijke spil tijdens die constante dreiging van een Derde Wereldoorlog tussen de VS en de Sovjet-Unie. Die naïeve arrogantie werd door beide grootmachten aardig misbruikt om de Britten voor hun respectievelijke karretjes te spannen, en dat geeft dit verhaal ook een mooie extra laag. Gecombineerd met de grijs- en bruintinten en enkele dialogen geeft dit een erg sober en contrasterend beeld van de wereld die door Ian Fleming in de James Bond-verhalen juist als flamboyant en glamourous wordt neergezet.

Nadat Control (John Hurt) en Smiley (Gary Oldman) na een mislukte operatie in Hongarije met pensioen worden gestuurd wordt vrij snel duidelijk dat de reden om naar Hongarije te gaan zeker wel gestoeld was op een daadwerkelijke dreiging: er zit een mol in de hoogste regionen van MI6. Omdat the Circus zelf dus niet te vertrouwen is wordt Smiley weer opnieuw in dienst genomen door onderminister Lacon (een rol van Roman Polanski-‘lookalike’ Simon McBurney), om uit te zoeken wie deze Russische spion is. Control had eerder al z’n vermoedens en gaf met schaakstukken de mogelijke verdachten de namen die grotendeels de titel verklaren. Maar Control is gestorven, dus nu rust de zaak op de schouders van Smiley, een overigens geweldig ingetogen (en fantastisch ge-make-up-te) rol van Gary Oldman. En inderdaad, dan ontwikkelt zich een verhaal waarbij je zeker niet direct moet willen begrijpen wat er allemaal gebeurt, want dan word je mogelijk gek (of je loopt de zaal uit).

Oldmans ingetogenheid past erg goed bij de overall stijl van de film, gekozen door Tomas Alfredson. Hij toonde eerder met Låt den rätte komma in (a.k.a. Let the Right One In) het aan te durven niet voor snel en hedendaags conventioneel vermaak te gaan, maar echt de tijd te nemen. En zoals ik al zei, na zo’n twintig minuten in de film zei ik ook tegen ’n vriend van me dat ik toch wel iets van ‘actie’ wilde. Gelukkig duurde die wens maar kort en kon ik me weer aardig ‘verliezen’ in de toch wel intrigerende verhaallijn.

Ondanks bovenstaande nuancering moet ik eerlijk toegeven dat de film toch ook wel wat tegenviel. Je voelt de hele film door dat je van het boek waarschijnlijk veel harder zult genieten, doordat je in een boek als maker veel meer ’tijd’ kunt nemen voor het uiteenzetten van de verschillende karakters. Zo voelde ik buiten Smiley, Prideaux (Mark Strong) en Ricki Tarr (Tom Hardy) weinig met de karakters mee, ook al worden die allen gespeeld door topacteurs (o.a. Colin Firth, Toby Jones en Ciarán Hinds). Ook de uiteindelijke ontknoping van de plot had wel iets ‘heftiger’ gemogen, alhoewel die wel degelijk past bij de overall sfeer van de film. De film voelt namelijk als een onderdeel van een veel grotere en duisterder wereld (die de Koude Oorlog heet), en dat is zowel positief als negatief. Het positieve is dat het een gevoel van realisme weergeeft, veel meer dan in de actievolle en ‘gadget-filled’ James Bond-films. Het negatieve is dat je dus geen duidelijk gekaderd verhaal krijgt, wat voor veel mensen te weinig ‘conventionaliteit’ biedt. Zeker tijdens een screening in de sneak, waar een ‘gemiddeld’ publiek op af komt. Ik denk dat deze film in een vrijwel lege zaal of thuis op DVD of Blu-ray een stuk beter over zal komen…

Ja, in potentie is Tinker Tailor Soldier Spy plottechnisch de beste film van het jaar, maar dat komt er helaas net niet uit. Daarnaast bevat de film echter wel een aantal ‘lijntjes’ die nader onderzoek mijnerzijds behoeven, want er zit meer achter deze film dan enkel plot. En ondanks dat ie dus nog in de bioscoop moet gaan draaien kan ik al bijna niet wachten tot ie over een half jaar op DVD verschijnt en ik ‘m in alle rust en vooral ongestoord nogmaals thuis kan kijken…

IMDb: http://www.imdb.com/title/tt1340800