Elysium (2013)

Wat me direct opviel bij Neill Blomkamps nieuwste is dat je duidelijk voelt dat hij van de maker van District 9 is, dus met eenzelfde rust in de vertelling. Ik vond het namelijk behoorlijk opmerkelijk (en fijn) dat een grote zomerblockbuster gewoon durfde te beginnen met een normale uiteenzetting van de verschillende karakters, zonder direct “dikke vette actie” in je gezicht te gooien. Opvallend ook dat er na afloop van de film best veel “Hey, dat was best een goede film.” klonk. En ondanks dat het laatste deel van de film wel ietwat formule-achtig wordt, had ik eigenlijk wel zo’n 20 minuten méér film willen hebben. Want naast die behoorlijke rust en mooie tragiek vertelt de film thematisch gezien ook een interessant verhaal, dat mij in elk geval wel raakte…

Het verhaal
Aan het eind van deze eeuw is de Aarde zo verkloot, dat een stel hyperrijken een soort ruimtestation bouwt met een eigen atmosfeer, om daar in alle rust te genieten van het (eeuwige?) leven. Geen ziektes, geen sterfgevallen, geen criminaliteit, en vooral geen klootjesvolk. Dat woont namelijk nog op Aarde, waar de omstandigheden steeds erbarmelijker worden. In het jaar 2154 merkt Max (Matt Damon) aan den lijve wat het is om in een samenleving te wonen waar alle menselijkheid uit het openbare gezag is gehaald, door het te automatiseren (lees: rationaliseren). Je voelt overigens direct al dat Blomkamp – net als in District 9 – het science-fiction genre enkel gebruikt om huidige maatschappelijke problemen extra uit te vergroten. En waar District 9 nog een duidelijke link had met de (recent nog aanwezige) apartheid in z’n thuisland Zuid-Afrika, daar lijkt ie hier duidelijk de kant van de “99%” gekozen te hebben. Maar door ook de dromen van die 99% op een ontnuchterende wijze te tonen, raakte hij me best aardig. Zeker voor zo’n blockbuster-in-spé.

Maar terug naar het verhaal: terwijl Max z’n criminele verleden achter zich tracht te laten door als een goed burger een vaste baan aan een lopende band te nemen (herkenbaar?), kan hij zich toch niet onttrekken aan de ongelijkheid in de maatschappij. Zeker als hij bij een ongeluk op z’n werk betrokken raakt en er niets anders op zit dan in te gaan op het aanbod van de grootste crimineel van het inmiddels Spaanstalige Los Angeles. Tussendoor heeft ie ook z’n oude jeugdvriendinnetje weer teruggevonden, en dan valt alles eigenlijk precies goed samen om het verhaal bevredigend af te ronden. Zelfs ondanks die afleiding van dat (door de studio?) verplichte eindgevecht…

Thematiek
Zoals ik al zei: Blomkamp, die het scenario ook zelf schreef, doet er niet erg mysterieus over dat hij wederom flink wat kritiek op onze huidige maatschappij gebruikt om een film te voorzien van een duidelijk goed vs. kwaad. Mogelijk dat ik hier zometeen even “spoiler alert” moet schreeuwen, want ook al ga ik inhoudelijk niet al te veel verklappen, het mooiste aan goede films is toch wel dat je de thematiek zelf mag/moet ontdekken. En waar Elysium sowieso al een goed gemaakte film is, vooral ook in de details waarin die rotte toekomst van ons uitgebeeld is, denk ik dat je ook onbewust pas van een film kunt genieten als je iets van de onderliggende thematiek voelt. – SPOILER ALERT – Want ik had direct al door dat de film waarschijnlijk (deels) over de tragiek van een uit elkaar gespatte droom zou gaan. De jonge Max droomt van een plek op Elysium, maar weet naar het einde toe steeds duidelijker dat hij Elysium juist zal moeten ‘vernietigen’ om de wereld te verbeteren. En hebben we niet allemaal jeugddromen die bij nader inzien misschien wel niet zo perfect waren als we vooraf dachten? Mogelijk kun je Elysium wel als de hemel zien, waar je nooit ouder of ziek wordt, zolang je maar ‘gelooft’ in het feit dat mensen mét geld beter zijn dan mensen zonder geld. Ergens past dat wel in mijn mogelijk wat overdreven gedachte dat wij ons kapitalistische systeem ook bijna religieus beleven, waarin het stellen van vragen over de noodzaak, richting en toekomst hiervan niet echt gebeurt, alsof het niet mag…? – EINDE SPOILER ALERT –

Cast
Ondanks dat ie wel eens voor de gek wordt gehouden vanwege z’n wat blokkerige uiterlijk (of nek?) past Matt Damon nog altijd perfect in zo’n film. Niet dat hij heel ver hoeft te gaan, maar qua bereik biedt de rol wel meer dan de standaard zomerblockbuster. Sharlto Copley, hoofdrolspeler in District 9 (én Murdoch in The A-Team), zet een sterke rauwe premiejager neer, ondanks dat z’n Zuid-Afrikaanse woordjes tussendoor wat raar over komen. Maar qua ‘raarheid’ spant Jodie Foster verrassend de kroon. Ze is de defensieminister van Elysium maar praat op een manier dat ik me in het begin even afvroeg of ze mogelijk een beroerte of zo had gehad, want ze articuleert bijna irritant overdreven. Naarmate de film vorderde viel dat wel weg en bleek vooral dat zo’n rol niet echt uitdagend is voor de topactrice die ze natuurlijk nog altijd is.
Daarnaast vallen Alice – City of God, maar dan nu volwassen – Braga en Diego – Y tu mamán también – Luna op, en speelt William Fichtner ditmaal een wat meer formele bad guy, waar hij in The Lone Ranger nog een erg vieze bad guy neerzette. Maar de achteraf meest verrassende rol komt op naam van Wagner Moura, die ik tijdens de film echt geen nanoseconde herkende van z’n hoofdrol in Tropa de Elite en Tropa de Elite 2. En zelfs nu twijfel ik nog, al zal IMDb het beter weten dan ik…

Final credits
Ja, Elysium wordt steeds interessanter dan ik direct na het zien van de film dacht. Mogelijk dat ze die extra 20 minuten die ik in m’n opening noemde wel hadden mogen gebruiken om het nog iets grootser aan te pakken (vooral dat eindgevecht had wel iets meer ‘ruimte’ mogen hebben, zowel letterlijk als figuurlijk), maar eigenlijk ben ik ook best blij met de balans die Blomkamp heeft weten te vinden. Daarnaast ziet de production design er geweldig uit, tot in kleine details als een Zuid-Afrikaans vlaggetje op een ruimteschip, de gebruikte wapens, maar vooral het contrast tussen de rauwheid van de Aarde (de hel?) en de pracht van Elysium (de hemel?).
Na het succes van District 9 kon Blomkamp met een groter budget aan de slag, en ook al is dat misschien de reden dat het naar het einde toe iets minder intrigerend en ‘commerciëler’ wordt, hij stelt met Elysium zeker niet teleur, maar toont dat hij wederom een interessante blockbuster kan maken. Misschien wel de interessantste (en daarmee beste?) van het jaar…

IMDb: http://www.imdb.com/title/tt1535108