Ex Machina (2015)
Direct na afloop van deze film meldde een vriendin iets wat ik alleen maar kon beamen: “Sow, deze moet ik snel wéér zien!“. En ook al weet ik niet of er een groter compliment gegeven kan worden, die tweede keer is voor mij ook deels bedoeld om mijn interpretatie(-richting) te checken. Deze gedurfd kleine en vrij rustige science-fiction film – over wanneer kunstmatige intelligentie als bewustzijn gezien mag worden en hoe de man-vrouw-verhoudingen ons bewustzijn bepalen/beïnvloeden – stelt namelijk precies de juiste en interessante vragen, waar in Avengers: Age of Ultron dus slechts wat populair aan gerefereerd wordt. Maar of schrijver/regisseur Alex – 28 Days Later, Never Let Me Go – Garland daar ook de juiste antwoorden op ‘geeft’, daarvoor heb ik nog minstens één viewing nodig. Iets wat gezien het geweldige acteerwerk sowieso al meer dan de moeite waard is…
Het verhaal
Caleb (Domhnall – Frank, Unbroken – Gleeson) is een programmeur bij een Google-achtig bedrijf. Als hij een loterij/wedstrijd wint mag hij ‘op audiëntie’ op het immense landgoed van de grote man achter het bedrijf: de hyperintelligente Nathan (Oscar – Inside Llewyn Davis, Drive – Isaac). Deze als kluizenaar levende miljardair heeft in z’n streng beveiligde huis grote stappen gezet op het gebied van kunstmatige intelligentie, en zijn uitdaging voor Caleb is om de zogenaamde Turingtest (ook wel bekend als ‘het imitatiespel’, wat inderdaad de titel is van die film over Alan Turing (The Imitation Game)) uit te voeren. Caleb moet testen of Ava – een robot voorzien van de door Nathan ontwikkelde kunstmatige intelligentie – echt volledig zelfstandig denkt, en niet enkel reageert vanuit voorgeprogrammeerde reacties en algoritmen. Met andere woorden: Nathan moet testen of Ava (Alicia – Son of a Gun – Vikander) een (zelf)bewustzijn heeft ontwikkeld.
Wat volgt is een misschien wel driedubbel kat-en-muis-spel, waarbij continu onduidelijk is wie van de drie – Caleb, Nathan en Ava – nu de kat is, en wie de muis (of muizen). Eén ding dat ik wil testen tijdens een volgende viewing is of ik m’n identificatie met Caleb iets meer ‘los kan laten’, want is hij wel de persoon waar de film om draait? Als in: ik denk dat ik me té makkelijk (en conventioneel) heb geïdentificeerd met de persoon waar het verhaal mee begint, terwijl Garland gedurende de film volgens mij bewust vaak het perspectief laat wisselen. En dat heeft een vrij belangrijke functie in de zich langzaam in m’n hoofd ontrafelende thematiek van het verhaal. Want dat Garland méér wil dan enkel iets ‘vets’ maken, dat voel je aan alles.
Bewustzijn/geweten/ziel/…
Moraliteit is één van de meest interessante onderzoeksonderwerpen, if you ask me. Want waar komt dat afwegen van goed vs. kwaad vandaan? Ik heb zelf een ’theorie’ waarin het feit dat wij als mensen bewust zijn van onze sterfelijkheid een grote rol speelt in de ontwikkeling van een geweten (en zelfs ‘ziel’?), iets wat door de betere vampierfilms ook wordt onderschreven (of wat daarin in elk geval wordt ‘onderzocht’). Toch leek ik die ‘blauwdruk’ niet zomaar over Ex Machina heen te kunnen leggen, wat kan betekenen dat Garland daar een andere theorie/visie in heeft, of mogelijk moet ik dus nog iets ‘dieper’ graven. En mogelijk hapert mijn theorie wel en bevat deze film wat handvatten om die aan te scherpen en/of bij te schaven. Maar puur het feit dat een film mij hierin triggert vind ik al erg fijn. Al gebeurde dat bij bijvoorbeeld Duncan Jones’ Moon iets ‘sneller’, of bevredigender, dan hier. Omgekeerd redenerend kan ik ook zeggen dat Ex Machina daar dus wat ‘uitdagender’ in is dan Moon was, omdat het minder direct duidelijk is. Wat overigens geen waardeoordeel is. Misschien wel omdat Moon wat abstracter (en letterlijk afstandelijker) was, en Ex Machina toch wat meer gezet is in ‘onze’ wereld. Daarnaast vond ik Nathans god-complex erg interessant, alsmede dus het mezelf afvragen in hoeverre Ava dus niet alleen een bewustzijn, maar mogelijk ook een geweten en/of ziel heeft ontwikkeld. En om m’n identificering met Caleb duidelijk te maken, ik zat me al vrij snel af te vragen vanaf welk punt je Ava seksueel aantrekkelijk mag gaan vinden?
Cast & crew
Want in dat licht verdient Vikander zeer veel credits. 95% van de tijd zie je zeer duidelijk aan haar dat ze een robot is, maar ze heeft al die kleine subtiele gezichtsuitdrukkingen zo goed onder de knie, dat niet alleen de scheidslijn tussen mens en machine vervaagt, maar dat je – zeker als heteroseksuele man – zeer makkelijk in Calebs verrukking meegaat. Als in: Vikander acteert dat ze niet zeker weet of ze nou acteert of niet, en zeker haar af en toe wat droevige blik daarin is vrijwel onweerstaanbaar, wat niet alleen ontzettend goed geacteerd (en geregisseerd) is, maar de film ook een steeds onheilspellendere spanning geeft. Caleb lijkt een wat makkelijke speelbal van zowel Nathan als Ava, maar ook Gleeson laat daarin zeker z’n grote talent wel zien. Dat Isaac een begenadigd acteur is toonde hij al in Drive, Inside Llewyn Davis en recentelijk nog in A Most Violent Year, en ik verwacht dat zijn eerste Oscarnominatie dan ook niet al te lang meer op zich zal laten wachten.
Regisseur Garland begon ooit als romanschrijver. Op z’n 26e publiceerde hij The Beach, een boek dat vier jaar later werd verfilmd door Danny Boyle (met Leonardo in de hoofdrol). Daarna schreef hij een mij onbekend (en eveneens verfilmd) boek, The Tesseract, maar daarna legde hij zich toch vooral toe op het schrijven van scenario’s. Onder andere voor Danny Boyle’s 28 Days Later en Sunshine, maar hij schreef dus ook het zeer verrassende scenario van dat ogenschijnlijk wat rustige drama Never Let Me Go. Daarna schreef hij ook nog het scenario voor Dredd, een film die bij mij totaal niet werkte, maar die het toch verrassend goed deed. En nu komt ie dus met zo’n regiedebuut, waar ik eigenlijk alleen maar positief over kan zijn…
Final credits
Ex Machina is nu al één van de meer intrigerende films van het jaar. Door de rust die Garland durft te nemen wist ik na een paar minuten al dat ik m’n verwachtingen best wel wat omhoog mocht gooien, en toen ik de bioscoop uit liep had ik daar absoluut geen spijt van. Zelfs die wat hoge verwachtingen werden op een verrassende manier overtroffen, juist vanwege het lef om het verhaaltje ogenschijnlijk zo klein te houden. Maar zoals je weet: de ‘grootsheid’ van een film volgt vaak op het juist klein (en ‘menselijk’) houden van het verhaal. Ook al moet ik dat verhaal dus nog een (paar) keer zien om juist ook die verschillende perspectieven/identificaties te beleven…