Amy (2015)
2015 is nu al een geweldig jaar voor muziekdocumentaires, want na Cobain: Montage of Heck komt de regisseur van Senna nu met een met Montage of Heck-vergelijkbare documentaire die misschien iets minder inzicht geeft in de demonen van de betreffende artiest, maar die door de combinatie van privé-opnames en songteksten wel een prachtige en persoonlijke kijk geeft het leven van – volgens Tony Bennett – één van de beste jazz-zangeressen aller tijden: Amy Winehouse.
Daarnaast voelde ik zeker twee keer een traan over m’n wangen rollen, terwijl ik tijdens het maken van wat aantekeningen gedurende de aftiteling nog aardig wat gesnotter hoorde achter me…
Het verhaal
Voor het overgrote deel met behulp van privé-beelden van vrienden en familie vertelt regisseur Asif Kapadia het levensverhaal van Amy Winehouse, een zeer getalenteerd en rauw/ruw oprechte meid uit niet de beste wijk van Londen. Ze weet al vrij snel dat ze zangeres wil worden, want jazz is haar grote liefde. Initieel nog wat onzeker over het feit dat ze nooit songteksten heeft geschreven blijken haar gedichten het ideale bronmateriaal voor haar jazz-zang-partijen, waarin ze op bijna ‘Bukowskiaanse’ wijze haar harde werkelijkheid weet om te zetten in prachtig invoelbare tekstregels. Door de beelden perfect te monteren met haar optredens, waarbij haar songteksten in beeld worden geprojecteerd, ontdek je pas hoe duidelijk haar grootste hits te koppelen zijn aan haar privé-leven. Letterlijke analyses van haar relaties en leven vinden vrij direct hun weg naar haar notitieblokjes en even later naar de microfoon, wat haar eigenlijk ook vrijwel direct van een eventueel door jou opgezet voetstuk haalt. Ik was zelf nooit bijzonder fan van haar – al was ik wel al geïntrigeerd door haar leven en vroegtijdige dood – dus bij mij stond ze niet zo op een idolaat voetstuk, maar juist door de openheid van haar teksten (en van de documentaire) ben ik haar ook als artiest meer gaan waarderen. Juist vanwege haar menselijkheid, haar duidelijk zichtbare worsteling met vooral haar bestaan als beroemdheid en haar andere ‘flaws‘, zoals die zelfdestructieve neiging om nog meer van alles te willen/kunnen genieten onder invloed van drank en/of drugs. Extra wrang als het dan uiteindelijk fataal mis gaat op het moment dat je het gevoel krijgt dat ze juist nét uit het diepste dal is geklommen…
…if daddy thinks I’m fine…
Toch blijft dat zelfdestructieve net wat onderbelicht, alsof Kapadia in het gebruikte bronmateriaal ook net wat te weinig terugvond over de échte reden/oorzaak voor al die demonen in haar leven. IMDb vermeldt opvallend genoeg ook geen schrijf-credits bij deze documentaire. Daarnaast is het opvallend dat Winehouse’ familie na het zien van de documentaire er afstand van heeft genomen, terwijl er volgens mij toch aardig wat persoonlijk beeldmateriaal van de familie in de docu verwerkt is. Mogelijk dat de portrettering van vader Mitch daar wat aan heeft bijgedragen, want waar ik al vrij snel dacht dat hij zichzelf wel erg graag wilde profileren, wordt dat in de documentaire pas vrij ‘laat’ (maar wel letterlijk) aangestipt, namelijk pas op het moment dat hij z’n dochter in één van haar weinige ‘weg-van-de-paparazzi’-rustplekken bezoekt, mét een camerateam dat van zijn leven een reality soap wil maken. Mogelijk dat hij dus niet zo blij was met de insinuatie dat het bij hem vooral om hemzelf ging, en pas in de tweede plaats om (de gezondheid van) z’n dochter. Want waar iedereen al vrij vroeg zag dat Amy wel wat afkickhulp nodig had, zong ze zelf in haar grootste hit Rehab: “And if my daddy thinks I’m fine…“: hij was namelijk degene die vond dat Amy haar problemen zelf maar op moest zien te lossen. Iets waar hij uiteindelijk dus nogal van terug zal hebben moeten komen, als hij zichzelf ooit goed in de spiegel heeft durven aankijken…
Papa please do preach!
Want eigenlijk lijkt het levensverhaal van Amy Winehouse vooral het verhaal van een stoer meisje dat echt wel dacht te weten wat ze allemaal wilde, maar eigenlijk net zo goed iemand nodig had die haar in toom hield, die haar wat structuur en begeleiding gaf. Want juist teveel vrijheid zorgde er mogelijk voor dat ze de gevolgen van haar alcohol- en drugsgebruik te laat inzag. Inderdaad: iets waar je ouders je normaliter voor waarschuwen. Soms gaat dat wat te voorzichtig, maar in het geval van Amy Winehouse lijkt ze wat té vroeg té vrij te zijn gelaten (iets wat ze als rebelse tiener zelf natuurlijk ook wilde), mede doordat haar vader het gezin verliet toen Amy 9 jaar oud was. Vanaf dat moment lijkt ze haar pad zelf gekozen te hebben, waarin ze nogal wat extremen opzocht, mogelijk om haar eigen grenzen te vinden. En als je dan ook nog ineens flink wat geld verdient, dan kan het met te weinig sturing en/of fundament wel eens verkeerd gaan. Alhoewel haar succes natuurlijk voor een groot deel ook kwam doordat ze haar heftige dramatische momenten wist om te zetten in prachtige songteksten/muziek. Ze vertelt in de documentaire namelijk ook bijna letterlijk dat ze ‘lijden’ nodig had om muziek te maken. Op zich niet zo verwonderlijk dan dat ze ook in de 27 Club geplaatst kan en moet worden, samen met o.a. Brian Jones, Jimi Hendrix, Jim Morrison, Janis Joplin en Kurt Cobain: allen artiesten die op hun 27e overleden. Met andere woorden: was ze misschien nooit zo’n groot en begenadigd artiest geworden als ze het allemaal wat ‘veiliger’ had gespeeld?
Final credits
Als Kapadia nog wat meer achtergrond bij haar ‘demonen’ had kunnen vinden, dan was dit vrijwel zeker de beste muziekdocumentaire in jaren geweest. Nu is het ‘slechts’ één van de beste, want zeker als ik het moment terug haal dat één van haar idolen (Tony Bennett) de enveloppe open maakt waarin de winnaar van de Grammy te vinden is, en ik zie dan weer haar verwachtingsvolle meisjesachtige gezicht voor me, dan voel ik weer wat emotie opkomen. Maar eigenlijk is dat vooral ook een soort ‘vaderlijke’ zorgzame emotie, dat ik die jonge “daddy’s girl” (zie de tatoeages op haar linkerarm) – wat ze eigenlijk altijd is gebleven – misschien plaatsvervangend wel had willen kunnen beschermen. Zou dat de reden zijn dat de familie zich gedistantieerd heeft van deze documentaire, dat een buitenstaander als Kapadia wel degelijk het gevoel oproept dat de familie toch wel wat te verwijten valt? In hoeverre Kapadia daarmee een te gevoelige snaar raakt waar de familie niet aan wil, of juist een creatieve vrijheid heeft genomen die echt niet strookt met de werkelijkheid, dat kan ik natuurlijk nooit beoordelen. Wat ik wel weet is dat deze documentaire mij tot tranen beroerde en er ook zeker voor gezorgd heeft dat ik in de toekomst met een veel ‘rijker’ gevoel naar Winehouse’ muziek zal luisteren. Want dat ze een veel groter artiest was dan ik voorheen dacht, die af en toe vrij bewust balanceerde op dat randje van zelfdestructie, drama en/of lijden om geprikkeld te worden in haar creativiteit, daar ben ik nu wel achter…