Land of Mine (a.k.a. Under Sandet – 2015)
Naast een vrij sterke link met de huidige vluchtenlingenproblematiek (of ontstond die enkel in mijn hoofd?) biedt Land of Mine een mooi klein verhaal, gezet tegen de alles overheersende context van het einde van de Tweede Wereldoorlog in Denemarken. En die context heeft dan weer een functie in dat kleine verhaaltje, wat voor mij het af en toe ietwat voorspelbare aan het plot meer dan goed maakte. Daarnaast wilde ik een paar keer naar het scherm schreeuwen, dus dat regisseur Martin Zandvliet de juiste knoppen bij z’n publiek weet in te drukken, daarover is geen twijfel. Alhoewel ik dat ook ‘maar’ voor 97% positief bedoel…
Het verhaal
Sergeant-majoor Rassmussen (Roland Møller) ziet na de capitulatie van Duitsland hoe de voormalige bezettende soldaten terug richting Duitsland marcheren, behoorlijk verslagen. Toch zit bij Rassmussen de haat na vijf jaar bezetting zo diep, dat als hij één van de soldaten met een Deense vlag ziet lopen, hij z’n temper verliest. Hij mept de soldaat nogal in elkaar, en iedereen die daar iets van durft te zeggen krijgt de volle laag. Daarna stapt hij weer in z’n legerjeep, op weg naar zijn naoorlogse opdracht: zorgen dat een bepaald stuk strand aan de Deense westkust van de zeer vele landmijnen wordt ontdaan. En daarvoor krijgt hij een dozijn Duitse krijgsgevangenen toegewezen, die mooi het risico mogen lopen in het deels oplossen van het door hen aangebrachte gevaar.
Als die Duitse krijgsgevangenen een gemiddelde leeftijd van 17 (b)lijken te hebben, dan voel je als kijker al snel dat regisseur Zandvliet nogal wil spelen met het zwart-wit zien van de wereld, en van wie goed en/of slecht was in zo’n verschrikkelijke oorlog. De reden dat ik hierboven meldde dat ik twee keer naar het scherm wilde schreeuwen, kwam doordat die grove Duitse bezetting ook zo’n beetje alle empathie uit de Deense militairen heeft geschud. Het duurde bij mij namelijk niet lang om, mede geholpen door een gewiekste montage, de regie en de leeftijd van de soldaten, nogal wat medelijden met die jochies te krijgen, waarbij ik bij enkele van de Deense militairen het gevoel kreeg dat ze het een paar jaar eerder best goed gedaan zouden hebben bij de SS of zo. Met andere woorden: oorlog kent werkelijk enkel verliezers. Blijft de vraag over: lukt het Rassmussen uiteindelijk om iets van z’n menselijkheid terug te vinden, of is hij voorgoed beschadigd…?
Duidelijk in z’n grijsheid
Naast het overduidelijke drama, dat je wel zult aanvoelen bij bovenstaande beschrijving, is de film ook continu behoorlijk spannend. Want je wordt goed in spanning gehouden over wanneer die eerste landmijn nou ontploft onder die kleine kinderhandjes, met alle grove gevolgen van dien. ‘Gelukkig’ wordt dat maar één keer echt grafisch, maar het niet kunnen accepteren van de dood van één van de medesoldaten door één van die jochies, dat voelde ik eigenlijk nog heftiger. Maar de grootste kracht van de film zit hem dus in hoe er waarschijnlijk ook met jouw empathie ‘gespeeld’ wordt. Natuurlijk kun je je – met alle verhalen over de barbaarsheid van de Duitse overheersers in ons collectieve geheugen – goed voorstellen hoe groot de haat is die de net-bevrijde Denen voelen, maar vooral door het subplotje van het geen-kwaad-ziende dochtertje van de eigenaresse van de duin-boerderij (waar de soldaten overnachten) wordt wel duidelijk dat het grijsheid is waar de makers voor gaan. Daarbij voelde ik dus een duidelijke link met de lompe manier waarop hier het vluchtelingendebat vaak gevoerd wordt, want hoe in verder van de mijnen gelegen legertenten over de waardeloosheid van het leven van die ogenschijnlijke Duitse kindsoldaten wordt gesproken, dat riekt ergens wel naar hoe sommigen hier over vluchtelingen praten. Het lijkt van een afstandje wel wat makkelijker om zonder enig gevoel (of in elk geval zonder zelfbewustzijn dat dezelfde haat, die deels ten grondslag lag aan de grofheid van ‘de ander’, ook in jou schuilt) enorm lompe beslissingen te nemen.
Crew & cast
Ja, ik dwaal weer wat af, ik weet het. Maar dat is dus deels de verdienste van die regisseur/scenarist met wel erg Nederlands klinkende naam, want ik kan me niet voorstellen dat hij bij het schrijven van dit verhaal (een deel van) deze overeenkomsten niet zag en bewust meegenomen heeft. Al moet ik dus ook wel eerlijk toegeven dat het verhaal niet geheel onvoorspelbaar is. Nu is dat in goede films als deze niet vaak echt erg (hoe onvoorspelbaar is Andy Dufresne’s uiteindelijke vrijheid in The Shawshank Redemption?), maar ik denk niet dat deze film de Publieksprijs op het IFFR won door het tot in detail originele verhaal. Daarnaast verbaasde het me zojuist niet, toen ik uit Zandvliets IMDb-filmografie meende op te kunnen maken dat hij als editor begonnen is. Montage is natuurlijk een zeer goede leerschool om te ontdekken hoe film precies werkt, en dat hij dat duidelijk weet, dat viel me op. Nu is het opvallen van de montage niet per definitie een compliment hoor. Ook vroeg ik me na afloop af of iets van het tonen van het oorlogsverleden van die jochies, of van de gruwelijkheden die Rassmussen zelf heeft moeten ondergaan, iets had toegevoegd hoor, maar het ontbreken daarvan liet me hierboven dus wel “Duidelijk in z’n grijsheid” typen.
Maar de kracht van de film zit hem vooral in het meevoelen met veel van de karakters in de film. De gedweeë volgzaamheid van de jochies, zelf ook murw gebeukt door een oorlog die jochies van die leeftijd eigenlijk nog helemaal niet mogen beleven, die snel in Rassmussens regime meedoen, daar zit wel iets pathetisch in. En de lompheid van Rassmussen zelf, natuurlijk gevolgd door een dramatische ontwikkeling die het hart van de film weerspiegelt, maakte me juist af en toe ook wat kwaad, omdat ook dat gewoon goed gespeeld is.
Final credits
Niet de beste film van het jaar (was dat ook de reden dat Krigen (a.k.a. A War) de Deense Oscarinzending was?), maar wel één die me stevig raakte en me ook nog wel even na liet denken ja. Dat dat raken af en toe ietwat opzichtig gebeurde, dat maakt niet zo heel veel uit. Juist omdat de thematiek, dat oorlog elke vorm van empathie uit een mens kan slopen, goed door de verschillende lagen van het verhaal verweven zit.
Indrukwekkend ja..!