Of ik gek ben (2016)
Allereerst: ik ken veel mensen die aan deze film hebben meegewerkt, plus dat ik ooit bijna een klein bedrag wilde meefinancieren. Dus eigenlijk gun ik de makers alles, zeker ook omdat de passie af en toe van het scherm spat. Vandaar dat ik me ook bijna ‘schuldig’ voel dat ik toch best wel wat kritiek op dit regiedebuut van Frank Lammers heb, ondanks de vele leuke scènes, een paar gave typetjes en al die energie die in het project gestoken is. Maar het ‘probleem’ dat ik met deze film heb – overigens versterkt doordat de titel refereert aan één van mijn grootste angsten (dus mogelijk ben ik daarom nóg kritischer) – is verhaalgerelateerd. En laat dat nu net iets zijn dat een filmmaker wél volledig op orde kan hebben, onafhankelijk van of er geld voorradig is of niet. Want als je ‘m al gezien hebt: probeer deze film maar eens in één zin te vangen, gebaseerd op een menselijke/herkenbare essentie. Ik vrees dat dat ook jou niet gaat lukken…
Het verhaal
Benjamin (Mike Weerts) zit opgesloten in TBS-kliniek De Regenboog, maar waarom precies, dat wordt gedurende de film pas langzaam duidelijk. Het feit dat hij zich z’n misdaad niet kan herinneren ligt aan de basis van de intrigerende titel, want hoe f-in creepy is het als je je eigen geest niet meer kunt vertrouwen? Die twijfel aan z’n eigen geest zit echter niet door elke scène en/of actie heen verweven, waardoor we – naast de plotlijn hoe hij daar nou écht terecht is gekomen – voornamelijk wat opmerkelijke karakters voorbij zien komen. Zo is er de grote lieve sul Grover (Dennis Grotenhuis), waarmee Benjamin veelvuldig pingpongt. En de stugge Herre (Cees Geel), die z’n woede-uitbarstingen helemaal niet meer onder controle weet te houden als hem iets gruwelijks overkomt. Of de directrice van de kliniek, mevrouw Smulders (Monic Hendrickx), die er een nogal opmerkelijke therapie-theorie op nahoudt, waardoor Benjamin – die voor z’n misdaad van z’n kunst leefde – een interessant studieobject is voor haar. Hulpverlener Marieke (Sanne Langelaar) is dan ook een stuk professioneler (en/of realistischer) in haar zorgtaak.
En dan zijn er ook nog Benjamins ‘gezonde’ vrienden, waarvan Gregor (Matteo van der Grijn) het meeste opvalt. Hij lijkt met zijn grootheidswaanzin misschien wel rijper voor een kliniek dan Benjamin, maar het is Benjamin die in het reine moet zien te komen met een misdaad die langzaam maar zeker duidelijker lijkt te worden in z’n hoofd. Heeft hij in één of andere vlaag van verstandsverbijstering echt zó’n grove misdaad kunnen plegen..?
Kritiek
Met alle bescheidenheid denk ik dat het probleem van deze film duidelijk terug te leiden is naar één vraag, en die is: wat is de essentie van het verhaal? – SPOILER ALERT – Juist door de koppeling aan een angst, die waarschijnlijk voor velen zeer herkenbaar is, was het extra teleurstellend dat de reactie op het titulaire of Benjamin nou gek is eigenlijk moet zijn: “Nee, de reden dat hij in die kliniek zit is uiteindelijk slechts een plotgeintje.” De film had zó interessant kunnen zijn als Lammers Benjamins twijfel over z’n eigen geestelijke gezondheid als hét centrale uitgangspunt had genomen, en daar alle acties, karakters en scènes in de film op afgestemd had. Dat had kunnen betekenen dat er nogal wat grappige passages uit het boek de film niet gehaald zouden hebben, maar gezien de reactie van een GZ-psychologe na afloop van de voorpremière waar ik deze film zag, was dat qua realisme ook wel beter geweest – EINDE SPOILER ALERT. De schrijver van het boek, waarop Lammers het scenario baseerde, Michiel Stroink, vertelde dat hij daadwerkelijk (als vakantiewerk?) in een TBS-kliniek heeft gewerkt, en dat alles in het boek hoogstens een lichte overdrijving was, waar hij natuurlijk 100% vrij is in als schrijver. Maar daar had de psychologe nogal wat twijfels bij, waar ze heel netjes niet al te kritisch op in ging. Maar dat betekent dus wel dat het bronmateriaal het waarschijnlijk ook al moest hebben van de fragmentarische leuke verhaaltjes. En ik waardeer het zeker dat Lammers bijvoorbeeld die basketballende jongen heeft toegevoegd, waar wel degelijk een bepaalde symboliek mee geduid wordt, maar in mijn ogen had hij tijdens het schrijven dus nog één stap terug moeten zetten: het volledig terugbrengen van het boek naar één interessante menselijke probleemstelling, en die dan aanvullen met die leuke scènes die daar wel allemaal bij passen. Dan had ik als kijker écht met Benjamin meegeleefd/-getwijfeld, en dan was het mee puzzelen met wat er nou precies gebeurd was een stuk meeslepender geweest. Alhoewel je je kunt afvragen of zo’n film dan juist makkelijker of moeilijker te financieren was geweest in Nederland…
Cast
Door dat fragmentarische was het voor de acteurs wel leuk spelen, verwacht ik. Zo speelt Dennis ‘Denvis’ Grotenhuis verrassend goed, en zijn karakter is bijna een hele (kort)film waard. Weerts is ook als producent aan de film verbonden, en die extra passie zie je wel van z’n spel afdruipen. Langelaars rol was fijn positief, en dat past wel bij haar mooie uitstraling. Opvallend vond ik ook Matteo van der Grijn, want hij speelt die bloed-onder-de-nagels-vandaan-halende/irritante zelfverklaarde kunstheld wel goed. En waar dat bewust irritante bij hem wel werkte, vond ik het zeer verbazingwekkend dat ik de meeste moeite had met Monic Hendrickx’ rol. Maar mogelijk kwam dat wel omdat haar rol nóg zo’n extra (en eigenlijk nutteloos) zijplotje inleidde, wat redelijk illustratief is voor de overall onbalans van de film.
Final credits
Nee, ik had zó graag gezien dat dit de beste NLse film van het jaar was geworden, maar dat zal ie zeker niet zijn. Het is ook meer een klucht dan een zwarte komedie, en de tragiek werkt niet goed genoeg omdat het scenario in de basis wat rammelt. Nu zou ik een stuk milder kunnen zijn vanwege hetgeen ik in de inleiding schreef, maar dan zou ik mezelf niet onafhankelijk mogen noemen.
Daarnaast is het ook wat lastig om dit regiedebuut van Lammers te beoordelen, want qua spelregie zit het allemaal wel goed hoor. Maar toch moet ik hem als regisseur wel bekritiseren, want hij is zelf niet kritisch genoeg geweest op z’n eigen scenario, if you ask me…