Layla M. (2016)
Een week na het zien van Layla M., Mijke – Joy – de Jongs nieuwste over een radicaliserend Amsterdams meisje, voelt ie nog steeds wat ongemakkelijk indrukwekkend aan. Ook zit er iets van trots doorheen, om meer dan één reden, maar het beste aan Layla M. is waarschijnlijk dat de makers van een film met zo’n controversieel onderwerp zelf geen mening aan je op willen dringen. En dat zorgt ervoor dat iets wat voor velen logischerwijs enorm lastig te bevatten is – radicalisering – ineens een genuanceerd menselijke rand krijgt, die wat mij betreft door iedereen gezien mag/moet worden. Hoe goed ik ook weet dat wanneer iets ‘lastig’ aanvoelt, een grote groep mensen juist ongenuanceerd gaat schreeuwen, mogelijk omdat het onderzoeken van waarom dat lastig aanvoelt voor velen teveel onzekerheid oproept..?
Het verhaal
Layla (Nora El Koussour) lijkt zich op de rand van een rebellerende puber en een ontluikende jonge vrouw te bevinden als de film opent. Ze draagt als enige vrouw in haar familie een hoofddoek, iets waar haar vader nogal moeite mee heeft. Dat sterkt Layla alleen maar in haar gedachten dat de westerse wereld, waar haar ouders hun plek in hebben gevonden, niet de wereld is waar ze bij wil horen. Een ideaal meisje dus om vatbaar te zijn voor ronselaars, zeker omdat ze het onrecht wat velen in het Midden-Oosten aangedaan wordt ook echt voelt. Ze lijkt ook oprecht die mensen te willen gaan helpen. Dat ze daarbij een ‘vijand-zoek-gedrag’ tentoonspreidt dat perfect aansluit op het door Geert W. politiek gebruikte ‘vijand-zoek-gedrag’, dat toont vooral hoe beide kampen elkaar (een vijand) nodig hebben…
Layla’s leven raakt in een stroomversnelling als haar onschuldige broertje door haar toedoen wordt opgepakt en haar contact met Abdel (Illias – Doodslag – Addab) intensiveert. Ze imponeren elkaar met hun kennis van de koran, en de nog wat radicalere Abdel biedt Layla de ideale uitvlucht uit haar ogenschijnlijk doodlopende Nederlandse leven. Ze trouwen in het geniep en Layla verlaat haar familie en land met haar nieuwe man. Via een omweg komen ze in Amman terecht, de hoofdstad van Libanon. Daar blijkt Adbel al aardig wat contacten te hebben en ontstaat bij Layla langzaam het besef dat hun huwelijkse beloften over gelijkwaardigheid niet zo gedeeld worden door Abdels omgeving…
Durf onzeker te zijn
De documentaire-achtige stijl, versterkt door het op de huid zittende camerawerk, draagt bij aan het ‘neutrale’ (en universele) gevoel dat de makers wilden bewerkstelligen. Ik had daar zelf overigens wel wat moeite bij hoor, want ik kan me maar moeilijk voorstellen dat je de westerse vrijheid op wilt geven. Maar ja, ik ben dan ook een blauwogige witte Nederlander (‘white privilige‘, anyone?). Ik weet echter ook dat mijn wereldbeeld voor een groot deel door niet-al-te-transparante nieuwspropaganda wordt beïnvloed. Ik accepteer dan ook graag wat onzekerheid, zodat ik wél open kan staan voor andere visies. Niet om te patsen of als ‘gutmensch’ over te komen overigens, maar ik krijg steeds meer het gevoel dat veel mensen iets van een vijand nodig hebben om zichzelf beter te voelen (en daar dus bewust of onbewust bij elk ‘probleem’ ook naar op zoek gaan). Volgens mij schuilt daar een grote universele onzekerheid achter die komt doordat we allemaal geen bal snappen van wat we hier op deze aardkloot doen. En vanuit een volgens mij vrij duidelijke menselijke behoefte om ergens in te geloven mag je van mij best wel wat zekerheid halen uit geloven in een god, in kapitalisme en economische groei, of zelfs in een vliegend spaghettimonster, maar op het moment dat je jouw zekerheidsverschaffer boven die van anderen gaat plaatsen, dan kan het mis gaan. Zet dan even een stap terug en besef je dat we eigenlijk allemaal maar onzekere drollen zijn (iets wat helemaal niet erg is en ook ontzettend ‘rustgevend’ om écht te beseffen). Het juist onbewust zijn van deze onzekerheid en wat die met je doet maakt je namelijk een makkelijke speelbal voor ronselaars, maar net zo goed voor politici als Geert W. en Donald T. En volgens mij wordt de wereld niet echt beter van polarisering…
Lekker rumoerig
De zaal in de lokale Pathé zat verrassend goed vol, maar was ook lekker rumoerig. Ook hoorde ik vooral meiden grinniken bij veel van Layla’s beslissingen en acties. Dat deed me ook wel voelen dat de film, dus zonder die opgeheven vinger (of juist door het ontbreken daarvan?), jongeren eerder tegen zal houden in zo’n radicaliseringsproces, dan dat jongeren door de film worden aangezet om Layla’s pad te volgen. Daarbij lijkt de film in elk geval een mooi startpunt voor een goed gesprek op te leveren, want door juist geen duidelijke stelling te nemen nodigt de film eerder uit tot een normale discussie, dan tot zo’n felle die waarschijnlijk vrij snel gekaapt wordt door ‘wij vs. zij’-denkers.
Cast & crew
El Koussour maakt hier haar speelfilmdebuut en knalt werkelijk van het scherm. Perfect gecast met een mix van brutaliteit, meelevendheid en een ogenschijnlijk authentieke zorgzame blik, waar af en toe het woedende vuur doorheen spuwt. Dat zorgde ervoor dat ik bij momenten een arm om haar schouders wilde slaan, maar me op andere momenten juist weer tegen het angstige aan ongemakkelijk voelde, en dat ondersteunt natuurlijk perfect wat de makers met de film wilden bereiken. Ze krijgt hierin trouwens subtiel goed tegenspel van Addab, die wat mysterieus maar zelfverzekerd lijkt, zich wat gedwee mee lijkt te laten leiden door z’n nog radicalere voorbeelden, om uiteindelijk juist weer wat jongensachtig ‘bleu’ te eindigen, qua uiterlijk althans. Ik ken Illias overigens nog van Doodslag, en dat is één van de redenen waarom ik iets van trots voelde bij deze film.
Een andere reden voor die trots is dat ik het erg fijn vind dat er zo’n gedurfd genuanceerde film in ons land wordt gemaakt. Wars van een drang om mee te gaan in die polarisering (a.k.a. de makkelijkere weg) hebben Mijke de Jong en scenarist Jan – Het zusje van Katia, J. Kessels, André Hazes, zij gelooft in mij – Eilander schijnbaar vier jaar aan het verhaal gewerkt, juist ook om het universele van Layla neer te zetten. Eigenlijk is Layla M. ook best wel te vergelijken met het in mijn ogen nogal ondergewaardeerde Joy (nee, niet die met Jennifer Lawrence), waarin Samira Maas eenzelfde hoofdrol speelde als El Koussour hier speelt.
Final credits
Door die zichzelf zoekende meid hier in de wereld van islamitisch fundamentalisme te plaatsen, dat maakt het aan de ene kant enorm controversieel en urgent, maar dus ook universeel. Er zijn waarschijnlijk ook meiden die hun leven misschien wel zouden willen geven voor een zoen van Justin Bieber, en daar kan ik met m’n pet ook totaal niet bij. Dat deze film mij juist heeft laten meevoelen in wat Layla’s beweegredenen zijn (en volgens mij ook laat zien dat er zeker oplossingen te vinden zijn in deze problematiek), dat had ik vooraf niet helemaal verwacht. Waarbij ik overigens best wil toegeven dat ik die neiging om te vervallen in ‘vijand-zoek-gedrag’ wel degelijk ken, al lukt het mij gelukkig vrij aardig (mede vanuit een soort van ‘witte luxe’?) om die neiging te beperken tot wat geschreeuw tijdens voetbalwedstrijden.
Interessant; persoonlijk vond ik hem ‘inderdaad’ juist ongenuanceerd. In anderhalf uur een beeld geven van radicalisering, doe het maar eens. De Jong waagt een poging, maar komt niet om een aantal ‘standaardvariabelen’ heen: geagiteerde tiener, juiste milieu (incl. al geradicaliseerde vriend en later echtgenoot) en conflict met gematigde ouders. Dat wringt, want zo breng je radicalisering terug tot een patroon, waarvan ik me afvraag of dat überhaupt wel bestaat. Vooral met het einde had ik moeite (*spoiler alert*): waarom spijt weergeven, waarom de camera zo dicht op de tranen? contrast met de vroegere Layla was mij te groot. Je genereert impliciet het beeld dat dit’soort’ meisjes uiteindelijk altijd wel inziet dat het zich heeft laten meeslepen-en uiteindelijk gewoon naar huis wil.