Icarus (2017)
Het is natuurlijk de droom van elke documentairemaker, dat er tijdens de productie van je documentaire iets gebeurt, waardoor je ineens een écht opvallend verhaal te vertellen hebt. De Oscargenomineerde Netflix-documentaire Icarus is het summum van dit type documentaire. Beginnend als verhaal over een sportman die via zelfonderzoek wil achterhalen of een mens wel beter gaat presteren door doping, verandert de volledige toon van de documentaire als hij ineens in het hart van het grootste dopingschandaal uit de sportgeschiedenis terechtkomt. Een schandaal dat zó actueel is, dat Vladimir P. afgelopen week nog uithaalde naar één van de hoofdrolspelers in dit verhaal…
Het verhaal
Bryan Fogel is z’n hele leven al een topamateur op fietsgebied. Net als ik ook zwaar fan van Lance Armstrong, voel je direct al dat deze docu is gemaakt vanuit het willen begrijpen van het verraad van onder andere Armstrong. Fogel was vooral benieuwd om te onderzoeken wat de invloed van doping op sportprestaties is, en omdat hij net verrassend veertiende was geëindigd in de zwaarste meerdaagse amateurrace ter wereld, de Haute Route, besloot hij om mét doping te proberen het jaar erop nog hoger te eindigen. De top 10 was namelijk wel ongelooflijk goed, en iets in de docu insinueert dat dat nooit ‘schoon’ kan zijn gebeurd.
Omdat hij het allemaal heel netjes en veilig wil doen, besluit hij Amerikaanse antidoping-artsen te benaderen, alsmede WADA (het wereldwijde antidoping-agentschap). Omdat het een nogal heikel onderwerp is durft één van de meest vooraanstaande artsen hem al vrij snel niet meer te helpen, maar hij heeft wel een bevriend collega uit Moskou die waarschijnlijk wel zal durven. Zo gezegd, zo gedaan, en tijdens het eerste Skype-gesprek met Grigory merk je direct al een jovialiteit en oprechte geïnteresseerdheid die ook Bryan waarschijnlijk niet verwachtte. Hun samenwerking verloopt dan ook direct soepel, hoe raar Bryan het ook vindt hoe makkelijk er over testosteron en andere dopingproducten wordt gesproken. Hij onderwerpt zich aan Grigory’s stevige dopingregime, krijgt en passant ook trucjes door om de dopingcontroles te omzeilen, en dan is het tijd voor de nieuwe Haute Route. Als zeven dagen later de koers is afgelopen en Bryan met z’n 32e plek net wil concluderen dat doping hem dus niet beter heeft laten presteren, blijkt Grigory Rodchenkovs naam ineens in de internationale pers op te duiken als hoofd van het corrupte Moskouse antidoping-laboratorium, die vooral rondom de Spelen in Sotsji alles deed wat iedereen buiten Rusland verboden had. Grigory’s initiële reactie is er één van “Ach, het is allemaal maar een spel,” maar al snel blijkt het veiliger voor hem om Moskou te verlaten. En dan begint een traject dat momenteel (begin februari 2018) nog net zo actueel lijkt als tijdens het bewezen staatsgesteunde Russische dopingprogramma van de vorige Olympische Winterspelen…
Volledig ondergedompeld
Aan de ene kant jammer dat Fogels conclusie over dopinggebruik logischerwijs direct naar de achtergrond wordt gedrukt door Grigory’s onthulling(en), want dat leek ook ontzettend interessant te worden (een voormalig antidoping-arts zegt ook dat het eigenlijk niet uit maakt: iedereen gebruikt, dus gaat het uiteindelijk toch om het fysieke talent van de individuele sporter?). Aan de andere kant vertelt Grigory direct na dat eerste jaar, dat ze pas op de eerste verdieping van het ‘dopinghuis’ bezig zijn geweest, en dat er op de tweede en derde verdieping nog wel wat meer mogelijk is (waarschijnlijk epo e.v.). Maar op dat moment verandert de docu dus letterlijk in een geopolitieke thriller van ongekende omvang. Het zijn namelijk vooral Grigory’s harde schijven die het WADA (en IOC als een wat tegenstribbelende volger) het bewijs leveren van een 100% afvangend staatsgesteund dopingprogramma, dus dat Poetin hem vorige week nog “een idioot” noemde op nationale televisie, dat lijkt vooral meer bewijs dat Grigory echt teveel wist. Maar één van de opvallende zaken in deze docu is dat Fogel gewoon bevriend is geraakt met Grigory en hij wilde ‘m ook echt helpen om de informatie naar buiten te brengen, maar ook om veilig ergens in Amerika te kunnen wonen, ondanks dat z’n vrouw en kinderen in Moskou achter moesten blijven. En op een gegeven moment is Fogel zélf degene die de dopingautoriteiten de informatie van Grigory overhandigt…
Cast/crew
En dat is de reden dat ik hierboven de kop “Cast/crew” gebruik, in plaats van het gebruikelijke “Cast & crew”. Naast cameraman, schrijver, editor en regisseur is Fogel zelf ook één van de hoofdrolspelers. Iets wat niet zo raar is in een documentaire overigens, maar dat hij daarna een rol gaat spelen in het spannende verhaal dat ie zelf vertelt, dat maakt het kijken van Icarus sowieso al opmerkelijk en memorabel. Nu ben ik wel zo’n wielerfan dat ik The Armstrong Lie en The Program natuurlijk ook verorberd heb, en de fan in mij wil nog altijd niet al te cynisch of negatief naar die sport kijken, maar volgens mij maken die door elkaar en veranderende verhaallijnen deze documentaire net zo interessant voor mensen zonder een speciale liefde voor sport/wielrennen.
Ook al speelt Fogel natuurlijk wel met je emoties door onthullingen in voiceover zo te knippen met beelden van Poetin, dat alleen het filmische sound design nog ontbreekt om de film tot een (tussen)climax te brengen. Dat werkt erg goed, want daardoor krijgt Poetin een nog onbetrouwbaar imago dan dat hij al heeft. In hoeverre dat dichter bij de waarheid komt weet ik niet; de documentaire past wel 100% in onze westerse kijk op Rusland natuurlijk. Maar doordat ook toenmalig minster van Sport Moetko (nu vice-premier onder Poetin) gewoon z’n verhaal mag doen, krijg ik wel het gevoel dat Fogel wel een zo breed mogelijk beeld wilde schetsen, maar mogelijk ook geen medewerking kreeg van ‘Moskou’. Iets wat overigens niet zo raar is, gezien de publieke afstand die de regering heeft moeten nemen ten opzichte van Rodchenkov…
Final credits
Ja, bij vlagen spannender dan een Tom Clancy-verfilming en mega-actueel vanwege de aanstaande Olympische Spelen. Poetin zal niet heel blij zijn dat deze documentaire dit jaar een (in mijn ogen) grote kans maakt op de Oscar voor Beste Documentaire, want dan blijft de aandacht voor zijn ‘PR-probleem’ maar aanhouden. Daarbij moet ik natuurlijk wel opmerken dan Fogel natuurlijk ook een eigen agenda kan hebben met deze documentaire, maar de feiten lijken er toch niet om te liegen hoor. Mede doordat de hoge WADA- en IOC-officials zo vertrouwen op deze feiten, denk ik niet naïef te zijn door zijn verhaal gewoon te ‘geloven’. Al houdt ie ons stiekem ook allemaal een cynische spiegel voor hoor.
En die een-na-laatste zin aan het eind, over de Russische deelname in Pyeongchang, klopt volgens mij niet helemaal (meer). Maar ja, als deze documentaire – die al vanaf 4 augustus vorig jaar op Netflix te vinden is – nog meer up-to-date/kloppend was geweest, dan was het een reportage bij een programma als Nieuwsuur of het Journaal geweest. Want zó actueel voelt én is alles…