Capharnaüm (a.k.a. Capernaum – 2018)
Sommige films wil ik wel eens ‘verplicht stellen’ om te kijken. Capharnaüm is zo’n film. Het is niet alleen één van de mooiste films van het jaar – “Onbeschoft prachtig” appte ik direct na afloop naar een vriendin – maar het kijken hiernaar zou ook een passende taakstraf zijn voor iedereen die ooit iets lomps heeft gezegd over vluchtelingen, en dan met name over (verdronken) kinderen in de Middellandse Zee.
Over armoede, ouderschap, overleven, mensensmokkel, vluchtelingen, illegaliteit, corruptie en nog veel meer. Mogelijk daarom kwam dat laatste shot zo keihard binnen. En hoe de F… kreeg regisseur Nadine – Et maintenant on va où?, Caramel – Labaki die jonge kids zó geweldig acterend..???
Het verhaal
De film begint in een rechtbank, waar de 12-jarige Zain (Zain Al Rafeea) een rechtszaak tegen z’n ouders wil aanspannen. Zain zit een straf van vijf jaar uit (de reden is onderdeel van het plot), maar wil z’n ouders nu aanklagen, puur vanwege ’t feit dat ze hem gekregen hebben. Inderdaad: een nogal heftig statement voor zo’n jong manneke, maar de rest van de film springt een paar maanden terug, en dan zien we hoe Zain uiteindelijk tot dit besluit is gekomen. Terwijl we tussentijds een schrijnend portret voorgeschoteld krijgen van afwisselend de gruwelijke onmacht én wanhopige hoop van de arme bevolking en miljoenen vluchtelingen in Libanon.
Het verhaal speelt zich namelijk af in de sloppenwijken van Beiroet, waar Zain initieel woont bij z’n ouders en vele broertjes en zusjes. Samen met z’n oudere zus Sahar (Haita ‘Cedra’ Izzam) haalt hij bij tal van apotheken de opioïde Tramadol op, wat hun moeder op vindingrijke wijze de gevangenis binnensmokkelt en verkoopt aan gevangenen. Als Sahar echter voor ’t eerst ongesteld raakt, weet Zain dat hij haar moet beschermen, want voor hun ouders is Sahar ineens een mooie pubermeid die wel wat op kan leveren, als ze haar bijvoorbeeld ‘aanbieden’ aan hun huurbaas. Zain trekt dit natuurlijk niet en zoekt iets van afleiding in een amusementspark, waar hij de Ethiopische schoonmaakster Rahil (Yordanos Shiferaw) ontmoet. Zij ontfermt zich over Zain, en biedt hem onderdak aan. Als tegenprestatie kan Zain dan overdag mooi op Rahils tweejarige zoontje Yonas (Boluwatife Treasure Bankole) passen. Maar dan verloopt Rahils (illegale) verblijfsdocument, en krijgt Zain ook nog slecht niets over z’n favoriete familielid…
Veerkracht
Ik had hierboven als titel ook “Heftige ellende” in m’n hoofd, maar het ontzettend knappe aan deze film, is dat ik helemaal niet met overdreven zware gedachtes terugdenk aan deze film. Ik zag ‘m eind februari al, maar door drukte moest ik een flink aantal recensies uitstellen. Bijna drie maanden later voel ik echter nog steeds wat een geweldige indruk deze film op mij gemaakt heeft, en dat komt echt niet enkel vanwege het prachtig geweldige samenspel tussen Zain en die kleine Yonas, waar het hart van de film grotendeels in verwerkt zit. De film is zo rijkelijk gevuld met opportunistische vindingrijkheid om in de meest lastige situaties je hoofd boven water te houden, dat eigenlijk alles ‘grijs’ wordt. Of toch niet, want Zain weet echt wel wat niet ‘goed’ en ‘slecht’ is. Of komt dat ‘gewoon’ gruwelijk toevallig exact overeen met wat hij voelt (en wij als kijkers dus ook)?
Wat ik hiermee wil zeggen: de film is zo fijnmazig in elkaar gezet, dat alles vrijwel perfect klopt. De acties van zo’n beetje alle karakters zijn ontzettend goed te begrijpen, hoe lullig sommige acties ook voor anderen zijn. Opportunisme is een manier van overleven, en dan wordt moraliteit wel eens onderdrukt en/of opgekropt. Dus hoe wanhopige mensen besluiten om de moeilijkste reizen trachten te ondernemen, dat wordt ook ineens super-logisch. En daarmee biedt de film dus een geweldige blik op de mens achter het woord “migrant” (dat ik nu dus irritant vind om te typen, want “migrant” insinueert mijns inziens veel te veel keuzevrijheid).
Cast & crew
Schrijnend passend, maar uiteindelijk ook best mooi, is dus het feit dat Zain Al Rafeea, die de hoofdrol in deze film speelt, zelf een Syrische vluchteling in Beiroet was. Hij speelt dan wel een ‘local‘, maar werd door regisseur Labaki zo van straat geplukt. Libanon heeft zo’n anderhalf miljoen Syrische vluchtelingen opgevangen, iets dat op een totale bevolking van zes miljoen nogal heftig is. Maar Zain heeft inmiddels met z’n echte familie politiek asiel in Noorwegen gekregen, dus hij is de hel die je in deze film ziet uiteindelijk ontkomen.
De mooiste naam op de aftiteling is die van Yonas-vertolker Boluwatife Treasure Bankole. Maar mogelijk nog opvallender dan de naam, is dat het een meisje is in de rol van het jochie Yonas. Ik wil ‘gender fluidity‘-wijs niet incorrect zijn, maar dat verraste me wel. Al maakt het voor de acteerprestatie van dit jonkie geen barst uit. Ik vraag me namelijk echt af, of er gewoon gruwelijk veel materiaal is geschoten dat uiteindelijk onbruikbaar bleek, want nogmaals: het is ongelooflijk hoe perfect passend die twee kinderen samen acteren. Verder kon ik me niet aan de gedachte onttrekken, dat Zains vader gespeeld werd door Kim – Killing Eve – Bodnia, maar dat was dus gewoon een look-a-like van hem: Fadi Yousef.
Nadine Labaki is zowel actrice als filmmaker. Ze maakte eerder onder andere Sukkar banat, hier uitgebracht onder de naam Caramel. En volgens mij herken ik die poster nog uit m’n videotheektijd, al ben ik daar niet helemaal zeker van. Wat wel zeker is, is dat Labaki dus altijd al maatschappijbewuste films maakte over de Libanese samenleving. Met Capharnaüm – een verwijzing overigens naar het Bijbelse Kapernaüm, door hardcore christenen ook wel ‘de stad van de Heer’ genoemd, gelegen aan het meer van Galilea – analyseert, fileert en toont Labaki haar eigen land echter zo goed, dat een NLse ‘politicus’ haar waarschijnlijk van oikofobie zou betichten. In mijn ogen best wel een compliment (en essentieel om zo’n indrukwekkende kunst te maken, if you ask me), al heeft die politicus dat zelf volgens mij niet door. Maar laat ik niet al te politiek worden…
Final credits
Al roept de film dus wel heftige emoties op. Juist omdat de film zo prachtig toont hoe alle mensen hun eigen worstelingen hebben. Of je nu een volgevreten Westerse zakenman met obesitas bent, of een jong manneke dat zó lijdt onder het leven waarin je zonder keuze bent gegooid, dat je hiervoor je ouders wilt aanklagen.
En natuurlijk zit er in het verhaal over zo’n manneke veel meer drama en schrijnende urgentie. Dat maakt Capharnaüm zo ontzettend belangrijk, pijnlijk, maar ook PRACHTIG. Want hoeveel moed is er inderdaad nodig (zoals sommige posters prediken), om in situaties als die van Zain nog iets van hoop te vinden..?