Instinct (2019)
Wauw, wat blijft dit regiedebuut van Halina Reijn geweldig hangen zeg. Niet alleen omdat de film risico’s durft te nemen en weinig met de paplepel ingiet, maar zeker ook door Carice van Houtens en Marwan Kenzari’s bewijs dat ze internationaal ook aardig richting de top gaan. Voor iedereen die angst had dat door #metoo films minder risicovol zouden worden: Reijn bewijst hier het tegenovergestelde. En het aparte: qua niveau is Instinct bijna on-Nederlands ‘goed’ (zijn we te gelukkig hier, of durven we gewoon niet zoveel?), maar de manier waarop de heftige onderwerpen behandeld worden is juist progressief en vrijgevochten Nederlands.
Beetje trotsmakend zelfs…
Het verhaal
Nicoline (Van Houten) is een ervaren psychologe die aan de slag gaat in een TBS-kliniek. De directrice (Ariane – Lucia de B. – Schluter) is verbaasd dat ze zelfs voor zo’n functie onder haar niveau gaat, maar als kijkers hebben wij dan wel al door dat Nicoline in elk geval graag de spanning opzoekt. Gedurende de film komen we erachter dat Nicoline ook haar eigen demonen heeft, al werd mij niet duidelijk wat precies haar ’trauma’ was. Feit is wel dat ze dus aan de buitenkant de top-psychologe is. Thuis legt ze haar hoofd echter graag te rusten in de schoot van haar (over)bezorgde moeder (Betty – Karakter – Schuurman), en merken we steeds meer dat er toch wel meer speelt.
Omdat ze het gevaar niet schuwt, neemt ze maar wat graag de beoordeling/behandeling van de gewelddadige verkrachter Idris (Kenzari) op zich. Nicoline lijkt als enige recht door Idris’ charmes heen te prikken, al lijken wij als kijkers daar minder zeker in. En Nicoline mogelijk ook wel, want langzaam lijkt ze toch wel wat verstrikt te raken in hun ongedefinieerde machts- en lustspel. En als je nu gaat denken: “Oh, dan zal er – onder het mom van oer-Instinct – wel weer zo’n platte seks in zitten, want dat moet toch in NLse films?“, dan heb je het wel aardig mis. Zo oppervlakkig is de film nergens, want Reijn onderzoekt veel interessantere thema’s…
Onbetrouwbaar of onmogelijk?
Direct na afloop schoot er iets door m’n hoofd als: “Damn, schopt Reijn hier het hele TBS-behandelplan onderuit?” Als in: dat zulke behandelingen in onze ratio wel allemaal kunnen kloppen, en ook enkel rationeel uit te voeren zijn, maar dat wij als mensen helemaal niet door hebben dat er aardig wat grotere krachten in ons schuilen dan onze rationele denkkracht. Mogelijk projecteer ik m’n eigen interesses hierop hoor, maar ik vond Instinct wel een erg geslaagde en gelaagde studie hiernaar. Ook nog eens verteld door twee vrouwen (Reijn schreef het scenario met Esther Gerritsen), wat het altijd verfrissender maakt (sorry mede-mannen, maar wij ‘heersen’ in het westen al millennia, ook in de verhalen-vertel-cultuur). Natuurlijk speelt de film ook met de woede die zulke charmante verkrachters bij waarschijnlijk elke vrouw oproepen, en met die wraak-emoties wordt zeker ook gespeeld. Overigens zo’n 100x ‘beter’ (lees: vrouwelijker/feministischer) dan in een film als Hustlers.
Ik had overigens wel een paar keer moeite met wat van de motivaties, maar besefte me al vrij snel dat ik zelf wat (te) rationeel mee zat te denken. Zo begrijp ik die wat surrealistische scènes nog altijd niet helemaal, maar ik zie dat vooral als iets intrigerends, niet direct als iets om de film om te bekritiseren. Wat me overigens ook opviel, waren de vele scènes waarin vrijwel niets gezegd wordt. Deed me direct vermoeden dat Reijn ook wel eens fan zou kunnen zijn van Terrence Malick (die dat tot in perfectie doorvoerde in The Tree of Life).
Cast & crew
Zoals ik al zei: Carice van Houten toont wederom dat ze misschien wel bij de top 5 van beste Nederlandse actrices ooit hoort. Goed om haar ook weer in een dramatisch-realistische rol te zien, na haar populaire uitstapje in Game of Thrones. Natuurlijk zal Reijn – volgens mij ook haar beste vriendin (als je social media mag geloven) – de rol ook wel perfect op haar kwaliteiten hebben geschreven, maar die mag ze dan ook ruimschoots laten zien. Ik weet echter niet of ik niet nog meer onder de indruk was van Marwan Kenzari. Na Wolf dacht ik al dat we hem mogelijk snel kwijt zouden zijn ‘aan Hollywood’, en hij speelde de afgelopen jaren ook al rollen in remakes als die van Ben-Hur en Aladdin. Ik verwacht dat hij door z’n rol in Instinct nu ook wel wat serieuzere rollen gaat krijgen, want zijn screen presence was nog indrukwekkender dan z’n Travis Bickle-mohawk.
Volgens mij heb ik Halina Reijn inmiddels al genoeg veren tussen de billen gestoken in bovenstaande alinea’s, maar op crew-vlak vielen mij ook de prachtige beelden op. Kort onderzoek leerde me dat cameraman Jasper Wolf vorige maand ook al zo imponeerde met die geweldige Colombiaanse film Monos.
Final credits
Eindelijk weer eens een Nederlandse film die spannende thema’s als goedkeuring, verantwoordelijkheid en/of medeplichtigheid durft aan te raken, en dat ook erg indrukwekkend doet. Ik had mogelijk iets meer ‘uitleg’ gewild, maar ook dat zou een lastig balanceerrandje zijn geweest. Zo is m’n enige zeer lichte kritiek op Joker bijvoorbeeld dat daarin net een paar uitlegshots zitten die bepaalde dingen voor mij nét iets te duidelijk uitlegden (al was dat slechts zo’n 1,5 tot 2 seconden hoor), dus die balans is altijd wat lastig te vinden.
Even om aan te geven hoe goed de film blijft hangen: ik zat een dag later met een vriendin te chatten, en merkte dat ik redelijk kritisch naar m’n eigen motieven aan het kijken was, mezelf afvragend of ik niet ook gewoon stiekem wat manipulatief aan het doen was…