I’m Thinking of Ending Things (2020)
Ik denk dat er geen filmmaker is die meer in mijn (of ons) hoofd weet te kijken, dan Charlie Kaufman. Voor mij staat hij naast meester-kunstenaar David Lynch, en met I’m Thinking of Ending Things laat hij me zo’n enorme range aan emoties voelen, dat het bijna ‘eng’ wordt. Waarschijnlijk ook de reden dat deze film misschien wel de extreemste reacties van het jaar oproept bij het publiek. Zeker door het eerste erg ongemakkelijke uur, gevolgd door een steeds lastiger te duiden plot, is het van nóg groter belang dat je de film ’toelaat’, en je oordelende mind juist los. Want dit is Charlie – Adaptation, Synecdoche, New York – Kaufman, die altijd speelt met tijd, ruimte en wat mensen verbindt. Dus vertrouw hem, want als je eenmaal door hebt waar de film echt over gaat, dan verandert werkelijk alles, en vallen alle ‘rare’ dingen niet alleen perfect op hun plek, maar creëren dan direct nóg meer geweldige lagen.
Ja, dit is deels een ’trucje’, iets wat ik normaliter vaak bekritiseer, maar dan wel een trucje waarvan de resultaten voor mij in elk geval éng herkenbaar zijn. En daarmee maakt de film dus zoveel impact, dat ie met gemak mijn top-lijstje van het jaar (en mogelijk veel langer) aanvoert…
Het verhaal
Het eerste deel van de film speelt zich af in een auto, waarin Jake (Jesse Plemons) en z’n vriendin (Jessie Buckley) op weg zijn naar Jake’s ouders. In voice-over horen we de stem van de jonge vriendin, en horen we direct dat zij degene is die de titulaire gedachte bezigt. Enorm naar hoe je meevoelt met haar besluit om de relatie te beëindigen, zeker omdat dit haar kennismakingsbezoekje aan Jake’s ouders (Toni – Little Miss Sunshine – Collette & David – Barkskins, Wonder Woman – Thewlis) lijkt te zijn. Jake voelt zich tijdens het bezoek steeds ongemakkelijker, en reageert ook erg geïrriteerd op vooral z’n ouders’ vriendelijkheid. Maar in dat ‘on-fijn-aanvoelende’ verhaal begin je al te merken: iets klopt er niet aan deze vertelling…
Jake’s vriendin dringt er eigenlijk het hele bezoek op aan dat ze terug naar de stad (en naar huis) moet, want ze moet de volgende dag lesgeven. Maar was ze niet juist schilder, of poëet? En huh, zijn Jake’s ouders ineens ouder geworden, en dan weer jonger..? Voordat je daar je hoofd over gebroken hebt, is het stelletje weer op weg naar huis, maar een sneeuwstorm – en Jake’s toch wat rare gedrag – zorgt ervoor dat die terugreis maar niet wil vlotten. Al geeft ze dat wel tijd om over geweldige kunst(enaars) als Cassavetes’ A Women Under the Influence en David Foster Wallace (schrijver van onder andere Infinite Jest en onderwerp van The End of the Tour) te kletsen. Al voelt dat soms als het reciteren van recensies…
Maar als Jake onderweg ook nog even z’n oude middelbare school aan z’n vriendin wil laten zien en hij haar op de besneeuwde parkeerplaats alleen achterlaat in de auto, is voor haar de maat vol. Maar waar kan ze heen, en zou die andere auto op die parkeerplaats iets te maken hebben met die conciërge, waarvan we af en toe wat scènes door de film heen geknipt zagen..?
Gewoon WAUW..!
Ja, was even aan het nadenken over een gepaste titel van deze vierde alinea, die in m’n recensies altijd mijn oordeel en/of kijk op de essentie van een film samenvat. Maar zoals je ziet: ben nog altijd beetje beyond words in mijn oordeel hierover. De andere alineatiteloverweging was “Wie was nou wie?“, al probeer ik daarmee ook weer te schipperen tussen wat ik wil vertellen, maar wat ik niet wil verklappen.
Al begrijp ik dus zeer goed, dat velen deze film totaal niet zullen trekken. Iets wat wordt ‘bewezen’ door de 1’en en 10’en die deze film op IMDb van filmkijkers krijgt. Want zoals ik zei: dit is wel echt een film, waarbij van jou als kijker een actieve rol nodig is (lichtjes vergelijkbaar met die geweldige ‘ontknoping’ van Mr. Robots vierde seizoen). En dan niet actief als in: “Ik ga er eens goed voor zitten en keihard proberen alles meteen te begrijpen!“, want dat gaat waarschijnlijk frustreren. Ik geef eerlijk toe, ik moest me in dat eerste uur ook lichtjes pushen af en toe, maar de beloning voor dat doorzetten voel ik nog steeds (en lijkt nog altijd groter te worden, hoe meer ik over de film denk en schrijf). Want ja, als je eenmaal door krijgt – SPOILER ALERT – dat het hele verhaal van Jake en z’n vriendin (wiens naam tijdens het verhaal meerdere keren verandert), en dat gruwelijk ongemakkelijke bezoek aan z’n ouders, en al die momenten dat er een tijdsprong wordt genomen als het gesprek tussen hen te serieus wordt, en al die letterlijk herinnerde songteksten en gedichten, en die ene vraag die zij de hele tijd op haar voicemail hoort, en haar sterke kritiek op het patriarchaat, en die geweldige raakvlakken die ik voelde met onderwerpen als non-dualisme, boeddhisme en Jan Geurtz’ Verslaafd aan denken (dat ik momenteel lees), als je eenmaal door krijgt dat dit zich allemaal afspeelt in het hoofd van die oude conciërge, oftewel de oude Jake die terugkijkt op z’n leven en vooral z’n eenzaamheid – EINDE SPOILER ALERT – dan krijgt alles wat je daarvoor gezien hebt zulke geweldige extra, diepere, genuanceerdere en/of nog te ontdekken lagen, dat mijn conclusie wederom niet veel verder komt dan die “Gewoon WAUW..!“.
Cast & crew
Jesse Plemons heb ik al vaker vergeleken met een jonge Philip Seymour Hoffman (wiens zoon hij ook speelt in Paul Thomas Andersons The Master!), en het bereik dat hij hier mag tonen is indrukwekkend. Hoe hij onmacht, oude pijn, kind-zijn en toch ook vriendjes-materiaal-willen-zijn in één blik weet te vangen, dat is éng goed. En ja, daarin zit wat projectie (n.a.v. mijn interpretatie van de film), maar alles ‘klopt’ eraan. Mogelijk nog uitdagender was Jessie Buckley’s rol als Jake’s vriendin, want het is toch haar karakter waarmee we ons als kijker grotendeels identificeren. Haar verwarring is de onze, al moest ik ergens ook wel denken aan No Country for Old Mens spanningsboog, waarin de focus van jou als kijker ook wat moet switchen tijdens de film. Buckley speelde eerder de hoofdrol (tegenover Julie Walters) in Wild Rose, en moet eerlijk toegeven dat ik nergens door had, dat ze eigenlijk Iers is. Ze was eerder dit jaar ook al te zien in de geweldige Chernobyl-miniserie, en stond naast Renée Zellweger toen deze schitterde als Judy Garland in Judy. Verder verwacht ik dat Collette en Thwelis heerlijk genoten hebben van de verwarring die zij ook gevoeld moeten hebben, vooral in de make-up trailer. Vooral bij Collette’s rol bekroop me af en toe flink wat angst (niet zo heftig als bij haar rol in Hereditary, maar toch), en ook Thewlis’ rol was heerlijk weird. Zijn hoofd is natuurlijk ook erg geschikt voor opvallende rollen, wat ik eerder dit jaar al voelde in de serie Barkskins (over Franse kolonisten in Canada in de 17e eeuw).
Weet je, ik zou bijna willen stellen, dat dit na Adaptation wéér zo’n film is, waarmee Kaufman wederom in mijn hoofd gekeken lijkt te hebben, beetje alsof ik John Malkovic ben (om deze kromme metafoor uit te melken ;)). Maar ik bedoel daarmee wel, dat het voelt alsof hij – beetje ’thema-metafysisch’ – met mij meegroeit, of ik met hem (om het even wat bescheidener te stellen). Zoveel zaken die zich ook in mijn hoofd afspelen, lijken hem ook bezig te houden, en daarmee staat hij nog wel iets dichterbij (mij) dan David Lynch (die voor mij nog altijd meer een ultieme leraar/mentor is). En dan die letterlijke Robert Zemeckis-aftiteling ergens halverwege de film, als mega-herkenbaar (en daarmee ook wederom confronterend en/of beangstigend) teken voor iets dat ook mijn mind wat opgefuckt heeft: teveel geloven in filmromantiek…
Final credits
Natuurlijk heeft lang niet iedereen zin om actief te moeten kijken naar een film. Film is voor velen een heerlijke manier om te ontsnappen en effe je gedachten te verzetten, en daar geniet ik ook net zo goed van. Maar vergeleken met entertainment is I’m Thinking of Ending Things in mijn ogen dus hogere kunst. En om daarvan te kunnen genieten, moet je wat willen investeren, mede ook omdat de film ook over eenzaamheid en de ogenschijnlijke hopeloosheid van het leven gaat. Ik vond ’t daarom ergens bijna masochistisch om deze film juist nu te kijken, zo tijdens deze corona-crisis-hel-saaiheid, maar ik kan me eerlijk gezegd niet herinneren wanneer ik voor ’t laatst spiritueel en intellectueel zó geraakt werd door een film.
Dus ja, I’m Thinking of Ending Things laat je mogelijk dingen voelen die je niet wilt voelen (dus ik begrijp de weerstand ook zeker wel), maar please please, als je een zin als “Other animals live in the present. Humans cannot. So they invented hope.” interessant vindt, vertrouw dan op Charlie Kaufmans genialiteit en kijk dit meesterwerk…