Cave of Forgotten Dreams (2010)
Allereerst: de kunst die je in Cave of Forgotten Dreams te zien krijgt kan je vervullen met ongeloof. De muurschilderingen in de Chauvet-grotten in de Ardèche zijn zo’n 33.000 jaar oud, ontdekt in 1994 en waren direct twee keer ouder dan de tot dan toe oudste bekende muurschilderingen (zoals die in Lascaux). Daarnaast zijn ze zó goed bewaard gebleven dat het moeilijk te geloven is dat ze écht zijn, maar tonen ze ook een spiritualiteit die wij in onze over-rationele wereld misschien wel helemaal niet meer kunnen bevatten. Daarnaast maken de schilderingen ook nog gebruik van het reliëf van de grot, zit er soms wel 5000 jaar tussen tekeningen die half over elkaar zijn gezet, en is het maar goed dat de Franse regering ervoor gezorgd heeft dat er vrijwel niemand toegang toe heeft, want wij zouden het waarschijnlijk vrij snel verknallen.
Maar gelukkig had één of andere gekke Duitser wel toegang met z’n camerateam…
Die gekke Duitser is Werner Herzog, die je kent van geweldige films als Aguirre, der Zorn Gottes, Fitzcarraldo, My Son, My Son, What Have Ye Done, maar ook van documentaires als Grizzly Man en Encounters at the End of the World. En wat je in al z’n documentaires (en misschien in z’n films ook wel) tegenkomt is een ‘atheïstische spiritualiteit’, als in: spiritueel zijn zonder te geloven in een ‘gedefinieerde’ god. Ergens voel ik behoorlijk wat verwantschap met deze visie op spiritualiteit, en misschien ben ik daarom wel zo’n fan van Herzog. In deze documentaire wordt zijn visie extra ondersteund door de schilderingen zelf. Je voelt namelijk de spiritualiteit er vanaf druipen, maar nergens in de schilderingen wordt ook maar iets getoond dat bij onze notie van een ‘god’ past. Die niet-rationele spiritualiteit wordt nog eens vergroot door ’t feit dat niet alleen de ontdekkers van de grot, maar ook de weinige wetenschappers die er toegang toe hadden alsmede de filmcrew ’n onverklaarbare ‘presence’ voelden tijdens hun verblijf in de grot. Kan natuurlijk komen door opgehoopte gassen o.i.d., waardoor je geest rare dingen gaat doen, maar in dat licht vond ik de opmerking van één van de wetenschappers over de aboriginals in Australië ook erg passend. Toen een aboriginal namelijk een westerling rondleidde in een grot ergens in Australië kwamen ze bij een muurschildering die wat verweerd was. Vrijwel direct ging de aboriginal de schildering herstellen, waarop de westerling natuurlijk vroeg: “Hey, mag jij dat wel doen?”. De reactie was iets wat natuurlijk helemaal niet past in ons westerse wereldbeeld: “Wat bedoel je? Ik schilder dat helemaal niet, dat doen de geesten van mijn voorouders.”
En nu kun je dat afdoen als barbaarse onwetendheid, maar ergens raakt het wel aan de spiritualiteit/magie waarin ik wil geloven, in iets dat wij in de laatste millennia zijn kwijtgeraakt. Ik zal hier niet een heel verhaal op gaan hangen hoe het christendom/de kerk zich onze spiritualiteit heeft toegeëigend, dat wij als individu niet zelf op zoek meer mochten gaan naar het ‘goddelijke’ in onszelf, maar ‘wij’ hun uitleg maar moesten geloven. Een uitleg, die hen de afgelopen 2000 jaar geen windeieren heeft gelegd en veel macht heeft gegeven, maar waardoor wij als mensheid wel iets kwijt zijn geraakt.
Want waarom kon het, dat er tussen de afbeeldingen die naast/achter elkaar zijn gevonden, soms wel 5000 jaar zat? Dat betekende dat ze respect hadden voor iets dat 5000 jaar oud was. Nu moet de grot afgesloten worden, want anders zouden wij dit in onze ‘beschaafde’ wereld waarschijnlijk binnen tien jaar compleet uitgebuit, uitgehakt of vernield hebben. En misschien komt dat wel doordat wij ons superieur voelen in onze opvattingen, terwijl we spiritueel misschien wel veel ‘armer’ zijn dan toen…
Haha, mogelijk vlieg ik wat uit de bocht, maar ik denk dat ik nu ook ineens beter begrijp waarom Herzog aan het eind van de documentaire een supplement heeft toegevoegd over de kerncentrales niet ver van de grotten. Misschien wil hij wel aantonen dat men over nog eens 30.000 jaar onze huidige tijd wel eens als een mutatie kan zien, als een ‘freak of nature’, zoals de albino-krokodillen in dit supplement.
Okay, mijn initiële reactie op deze documentaire was niet zo positief en/of zweverig als wat ik hierboven beschreven heb. Ik merk dat Herzogs documentaires wel vaker pas gaan leven als ik er iets over schrijf. Ik kan me dan ook voorstellen dat niet iedereen zo onder de indruk zal zijn als ik. Maar dat komt dus grotendeels ook doordat ik iets van mijn ‘geloof’ herken in Herzogs visie. Nog wat feitjes over de documentaire:
de documentaire is in 3D uitgebracht (ik zag ‘m helaas in 2D, en dat zeg ik eigenlijk nooit);- toen ik de schilderingen voor ’t eerst zag was ik niet zo onder de indruk (best een enge gedachte dat ik me misschien niet meer zo snel verwonder?), maar tegen het einde toont Herzog een montage die me ineens wél raakte;
- vet om iets heel opmerkelijks uit de geschiedenis van de mensheid bevestigd te zien: de muurschilderingen zijn door Cro-Magnonmensen gemaakt, en in die tijd leefden er op aarde dus gewoon verschillende menssoorten naast elkaar, want de Neanderthalers liepen bijvoorbeeld ook nog gewoon rond. Gelukkig wonnen ‘wij’, en misschien toont deze documentaire wel waarom: de Cro-Magnon ontwikkelde langzaam een cultureel en spiritueel besef;
- daarnaast laat Herzog een paar wetenschappers iets te lang doorpraten, alsof hij zich liet afleiden; in eerste instantie miste ik dan ook wat van zijn spirituele visie, iets dat ik na het schrijven van deze recensie niet meer doe…
Ja, apart dat m’n initiële reactie dus anders was dan hoe ik er nu over denk. In eerste instantie vond ik de volgende quote dan ook wat ‘groots’, maar nu sluit ik me graag aan bij deze one-liner van de Hollywood Reporter: “To Call This Movie Fascinating Is Akin To Calling The Grand Canyon Large“.