Martha Marcy May Marlene (2011)
Ik had al erg veel goede dingen gehoord over Martha Marcy May Marlene, de doorbraakfilm van het jongere zusje van de Olsen tweeling: Elizabeth. Over een jonge vrouw die wegvlucht uit een sekte, maar er al snel achter komt dat fysiek vluchten niet betekent dat je het ook psychisch zo makkelijk achter kunt laten. Naast het inderdaad zeer veelbelovende debuut van Elizabeth Olsen is het ook ontzettend knap hoe debuterend regisseur Sean Durkin een film weet te maken die mij zeer positief verwarde, maar toont hij ook een zelfvertrouwen en lef dat mogelijk niet iedereen door zal hebben.
Ja, opvallend genoeg zit er een aardige ‘lijn’ in de volgorde waarin ik films zie, want deze film past op een aantal vlakken erg goed bij Hemel, die ik een dag eerder zag. Ook die film is een uitbouw van een eerdere korte film (in dit geval van Mary Last Seen) en ook die film durft voorbij te gaan aan conventies en een eigen en authentieker pad te kiezen. En dat levert ook een flink risico op, maar zoals ik bij Hemel ook al opmerkte: dat waardeer ik des te meer. Ergens voel ik ook wel een link met de films van Jeff Nichols die ik recentelijk zag (Take Shelter en Shotgun Stories), en ook wel iets met Winter’s Bone, alhoewel dat meer komt doordat John Hawkes in beide films aanwezig is en z’n karakter in Martha Marcy May Marlene de meer uitgekookte en intelligentere neef van z’n karakter in Winter’s Bone lijkt…
Maar kort het verhaal: Martha (Olsen) is een jonge vrouw de aan het begin van de film wegloopt van een boerderij, waar ze in twee jaar tijd is uitgegroeid tot volwaardig lid van één of andere (marxistische) sekte. Aan het hoofd van die sekte staat Patrick (Hawkes), een zeer charismatische man die erg goed inspeelt op de onzekerheden van de vrouwen die zich aan willen sluiten. Redenen waarom Martha zich aansluit worden (gelukkig) niet gegeven, en wat er precies gebeurt in die sekte wordt vrij ingenieus in flashbacks getoond. Dat verhaal wordt namelijk parallel verteld met de zorg die Martha’s zus en schoonbroer haar geven na haar ontsnapping. Ineens is ze weer in een wereld die wij als ‘gewoon’ bestempelen, maar hoe meer zus en schoonbroer haar weer de ‘werkelijkheid’ in willen trekken, hoe duidelijker wordt hoe groot de invloed van Patrick is geweest. Langzaam maar zeker verweven herinneringen, dromen en werkelijkheid zich, waardoor Martha steeds verder wegzakt in verwarring en waanzin. Zo ver zelfs dat Durkins gekozen einde voor mij initieel ook veel te abrupt was, maar ik krijg steeds meer ’t gevoel dat hij dit zeer goed kan onderbouwen. En mogelijk toont ie daarmee wel z’n grootste lef…
Naast ’t geven van weinig redenen en achtergronden waarom Martha zich af wilde keren van haar vroegere leven, vind ik het ook knap dat Durkin het oordelen over zo’n sekte aan jou overlaat. Wat mij opviel was hoe lang ik mee kon gaan in de gedachte dat zo’n leefgemeenschap helemaal zo gek nog niet is, en door Patricks charisma en aantrekkingskracht zo realistisch te tonen (complimenten daarvoor aan Hawkes!) ging ik lang met Martha mee. Zelfs toen subtiel haar naam werd ‘afgepakt’ en veranderd in “Marcy May” en je er later nog subtieler achter komt dat “Marlene” de naam is waarmee alle vrouwen in het huis de telefoon opnemen. De vier namen uit de titel horen dus allemaal bij Olsens karakter en tonen niet alleen haar twisted psyche, maar hinten ook naar het feit dat om deel uit te maken van zo’n commune, je je eigen identiteit steeds verder op dient te geven…
Daarin bevat de film dus ook een link naar het communisme, waarin het algemeen belang boven ’t individu wordt gesteld. En waar die ideologie in de basis zeker mooi is, laat de film ook zien dat een ‘kwaadwillend’ mens, door een drang naar macht en controle, vrijwel altijd misbruik zal maken van zo’n ideologie. Aan de andere kant wordt onze algemeen geaccepteerde materialistische wereld ook bekritiseerd, of althans: het lukt Martha niet om de mening van de sekte hierover los te laten. En nogmaals: ik kan me deels echt wel vinden in de gedachte dat we wel eens vaker aan the greater good mogen denken dan aan onze egoïstischere motieven (in de film geconcentreerd in Martha’s schoonbroer), maar dat communisme niet werkt komt natuurlijk vooral door ’t feit dat wij als mensheid bovenstaande drang niet kunnen loslaten. Maar laat ik hier niet te ver op ingaan…
“Do you ever have that feeling where you can’t tell if something is a memory or if it’s something you dreamed?“, vraagt Martha op een gegeven moment letterlijk aan haar zus. En ik kon die vraag niet zo direct negatief beantwoorden als haar conventionelere zus dat wel doet, wat deels iets persoonlijks is, maar zeker ook de verdienste van de regisseur. Ik raakte richting het einde van de film ook steeds meer verward hoe het nu precies zat, zonder dat ik dit overigens irritant/ongemakkelijk vond. De overgangen tussen herinnering en ‘werkelijkheid’ vervagen steeds meer (knap hoe ze dat af en toe zelfs in één shot voor elkaar krijgen), wat culmineert in een einde dat voor velen inderdaad veel té abrupt zal zijn – “het lijkt wel alsof de tape ineens op was“, las ik ergens – maar volgens mij vergeten ze dan een paar scènes net daarvoor, want het toont vooral hoe ver Martha inmiddels ‘heen’ is…
Elizabeth Olsen verdient zeer veel lof voor haar rol. Ze won ook al diverse prijzen, maar ik ben ook erg benieuwd hoe groot haar bereik écht/bewust is. Je voelt en ziet haar hier wel door zeer veel emoties gaan, maar dat kan ook de kwaliteit van regisseur Durkin zijn. Niet dat ik haar prestatie naar beneden wil halen hoor, maar ben erg benieuwd naar haar volgende film. Dat meer mensen daar benieuwd naar zijn bewijst ’t feit dat ze inmiddels in diverse films is gecast, naast o.a. Dustin Hoffman, Daniel Radcliffe en Josh Brolin. Ik hoop in elk geval dat ze door gaat breken, want als ze inderdaad nog méér talent dan schoonheid heeft, dan gaan we nog veel van haar genieten.
Wat de film voor mij persoonlijk nog interessanter maakte is niet alleen dat de (hippie-) commune helemaal niet zo ver van ’t legendarische Woodstock gesitueerd is, maar ook in het Catskill-gebergte ligt. En dat is oorspronkelijk een Nederlandse naam, want “kats kill” verwijst namelijk naar een geul, beekje of rivierbedding in een gebied waar nog veel katachtigen (poema’s, lynxen, …) leefden in de tijd dat het hele gebied nog gewoon Nieuw Nederlandt heette. Maar dat even terzijde…