And Everything Is Going Fine (2010)
Ik kan me nog exact ’t moment herinneren dat ik kennis maakte met Charles Bukowski’s werk, toen ik in ’n boekwinkel een boek van ‘m opensloeg en meteen gegrepen was door de eerste zin die ik las. Ook heb ik Theo Maassen ooit bedankt dat ie mij en vele anderen kennis liet maken met Bill Hicks, toen hij één van de Zomergasten was. En afgelopen zondag zag ik And Everything Is Going Fine, een documentaire van Steven – Ocean’s 11, Sex, Lies and Videotapes – Soderbergh over het uitzonderlijke talent dat Spalding Gray heet, een zogenaamde ‘monologist’. Ik verwacht niet dat hij uiteindelijk net zoveel indruk op mij gaat maken als Bukowski en Hicks dat nog altijd doen, maar ik vind het ontzettend fijn om weer eens een ‘nieuwe’ interessante verhalenverteller/kunstenaar te ontdekken. Ook al is ie – net als Bukowski en Hicks overigens – al een tijdje dood…
En precies de dood is één van de terugkerende thema’s in z’n monologen; een theatervorm die hij zelf bij toeval ontwikkelde na het jarenlange bijhouden van een dagboek, waarin hij alles opschreef wat hij de dag ervoor gedaan had (als tegenhanger voor het spijt hebben van wat hij niet gedaan had), maar dan wel vermengd met z’n dromen en andere fantasieën. Hierdoor werden het zeer levendige vertellingen van de dingen die hem bezig hielden. Zijn leven werd als het ware zijn kunstwerk. Of zoals hij het zelf zei: “I’m playing with myself“. Ook al wist hij af en toe niet meer wat écht was, en wat hij fictionaliseerde…
Dat ik nu net doe alsof ik aardig wat weet over Spalding Gray komt door twee dingen. Natuurlijk ben ik na afloop van ’t zien van deze ontzettend interessante en geweldig gemonteerde documentaire wat gaan zoeken naar achtergrondinformatie over deze Amerikaan. Daarnaast heeft Soderbergh de documentaire samengesteld en gefilterd uit zo’n 100 uur aan privé-beeldmateriaal van de familie Gray, waardoor je dus sowieso een intieme kijk in z’n leven krijgt (en een trip door diverse oude video formats). Soderbergh werkte ooit met Spalding samen aan Gray’s Anatomy, maar Gray raakte eerder écht geïnteresseerd om met Soderbergh te werken toen Soderbergh hem ’n rol voorstelde in King of the Hill. Het karakter dat Soderbergh voor Gray in gedachte had was “ruled by regret to the extent that he kills himself“, en dat paste angstig goed bij Gray’s eigen leven.
Mogelijk dat het kwam doordat de dood zo dichtbij ‘voelde’ voor Gray – een flink deel van z’n oeuvre gaat over de zelfmoord van z’n zwaar depressieve moeder op haar 52e – maar in z’n monologen was hij ontzettend open en eerlijk. Over z’n angst voor de dood, gemanifesteerd in het veelvuldig fantaseren over zelfmoord, en de meest spectaculaire manier waarop, over homoseksualiteit/-fobie (terwijl hij zelf hetero was, of in elk geval vrouw en kinderen had), en ga zo maar door.
Daarnaast combineerde Gray een intrigerend tempo met een mix van humor, diep inzicht en zelfspot, en dat alles resulteerde in een documentaire die een inspirerend beeld geeft van een schrijvend kunstenaar, en de kwaliteiten die je moet ‘bezitten’ om iets échts te kunnen maken.
Hoe verrassend z’n ‘levensvertellingen’ ook waren, in de achtergrond sluimerde toch altijd een manische depressiviteit, gevangen in de pijnlijke quote “I like telling the story of life better than living it“. Toch wordt de documentaire nergens deprimerend of echt zwaar, althans: niet voor mij. Mogelijk omdat ik wel wat herkenning voelde (of hoopte te voelen), maar ook omdat z’n vermoedelijke zelfmoord in 2004 niet behandeld wordt. In plaats daarvan eindigt Soderbergh met een behoorlijk magische scène, die je bijna doet vermoeden dat het een mockumentary is. Maar waar ik daar bij I’m Still Here lekker hard in trapte, daar is dat hier zeker ‘nicht im Frage’.
Als ik de kenners mag geloven, dan weet Soderbergh de sfeer van Gray’s monologen zó goed te vangen, dat het inmiddels lekker ironisch klinkende And Everyting Is Going Fine gezien kan worden als zijn laatste postume monoloog. Maar ook als hommage aan en standaardwerk over een fascinerend kunstenaar.
En gelukkig houdt mijn ‘ontdekkingsreis’ nu niet op, want ik verwacht zeer binnenkort het boek Swimming to Cambodia in m’n brievenbus…