Lenny Bruce: Swear to tell the Truth (1998)
Als je je gewoon aan de feiten houdt, dan kun je zeggen dat Lenny Bruce het pad voor alle hedendaagse komieken effende om te kunnen zeggen wat je wil zeggen, maar hier wel voor betaalde met z’n leven. Dat zou je ontzettend kunnen dramatiseren – wat overigens geweldig gebeurt in mijn favoriete film aller tijden – maar enkel de feiten in deze documentaire bezorgden me gisteravond ook al kippenvel. Daarnaast zijn ook vrijwel alle grote stand-up comedians en cabaretiers (van Bill Hicks en Theo Maassen tot zeker ook Hans Teeuwen) schatplichtig aan meneer Bruce…
Lenny Bruce: Swear to tell the Truth is een HBO-documentaire van Robert B. Weide, die binnenkort toevallig ook met ’n nieuwe documentaire over Woody Allen komt. Weide werkte twaalf jaar aan deze documentaire, waarvoor hij zeer veel vrienden van Bruce interviewde, maar ook z’n moeder, ex-vrouw en dochter. Van hen kreeg hij ook het vele privé-beeldmateriaal, waardoor de documentaire allereerst een must is voor fans van Bruce, want je ziet z’n hele leven voorbij komen. Van jong manneke die met z’n moeder stiekem naar een burlesque-show ging, via één van de bekendste komieken op de Amerikaanse televisie tot uiteindelijk ‘Dirty Lenny’: de man die de vrijheid van ’t woord in het allerhoogste vaandel had staan.
Voorloper én voorbeeld
Bruce stond voor de theorie, dat beledigende woorden enkel waarde hadden, juist omdat ze verboden waren. Gebruik de woorden juist zoveel mogelijk, dan neem ontneem je ’t woord z’n betekenis. Iets waar Hans Teeuwen natuurlijk ook goed mee scoort (en hun connectie gaat nog dieper). Maar Bruce maakte hier in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw natuurlijk ook vijanden mee. Net zoals Allen Ginsberg dat deed met Howl (zie ook de film Howl, waarin getoond wordt hoe Ginsberg ook terecht stond voor obsceniteiten in dat wereldberoemde gedicht), maar Bruce was misschien wel de eerste social commentator. Waar de grote komieken van zijn tijd vooraf geschreven nette grappen opvoerde, avond na avond, daar was ’n optreden van Bruce elke avond anders.
Een ander belangrijk thema van Bruce was het geloof, en toen hij daar steeds meer grappen over maakte raakte ergens één of andere openbaar aanklager beledigd. Bruce werd gearresteerd voor obsceniteiten, maar de documentaire windt er weinig doekjes om dat het eigenlijk om godslastering ging. Bruce was natuurlijk scherp genoeg om hier de hypocrisie van in te zien, want was Amerika niet altijd the land of the free geweest? In de gevangenis werd hij benaderd door iemand die vertelde dat met 10.000 dollar hij de dienstdoende rechter wel om kon kopen, maar dat ging 100% tegen Bruce’s principes in. Wat hij deed: hij stapte naar de pers, waarmee hij onvermoed z’n eigen doodvonnis tekende.
Wanhoop en drugs
De documentaire toont hoe het daarna een sport werd om elk woord van Bruce op ’n weegschaal te leggen, en hem voor elk ‘vies’ woord te arresteren. Langzaam maar zeker raakte Bruce steeds wanhopiger, want de rechtszaken gingen helemaal niet om wat hij in z’n shows wilde zeggen, maar hoe het in de rechtbank uitgelegd werd door mensen die enkel gefocust waren op woorden als “cocksucker” en “motherfucker“, maar ook bang waren dat het gebruiken van woorden als “shit” en “fuck” je in de hel deden belanden.
Samen met z’n wanhoop steeg z’n drugsgebruik (amfetamine, benzedrine, heroïne), en je ziet hem in de documentaire ook steeds verder aftakelen. In een prachtige scène wordt verteld hoe hij ’n rechter smeekte om hem z’n show in de rechtbank te laten opvoeren, zodat de rechters zelf konden zien dat de woorden functioneel waren, en niet gratuit gebruikt werden om te shockeren. De conservatieve rechter wilde hier niks van weten, en Bruce werd veroordeeld…
Conclusie
Okay, ik stop met typen. Voor iedereen die de vrijheid van het woord, en daarmee ook de vrijheid van het denken, belangrijk vindt is deze Oscar-genomineerde documentaire een krachtig beeld van misschien wel de belangrijkste vertolker hiervan in de moderne geschiedenis. Mogelijk overdrijf ik nu wat, maar dan komt dat doordat Lenny, de eerdergenoemde film met Dustin Hoffman, daadwerkelijk op 1 staat in m’n lijst met favoriete films. Deze documentaire toont dat de werkelijkheid nóg schrijnender was…