Upside Down (2012)
In het meest positieve geval kun je Upside Down zien als een sci-fi sprookje over perfecte liefde, waarvoor je wel door een hele hoop tegenslagen en gedoe moet om te komen. Net als wanneer je de film kijkt, en je ook echt door die veel te uitleggerige intro, té duidelijke metaforen en nog wel meer obstakels heen moet zien te komen, om uiteindelijk bij een vrij corny, maar wel lichtjes werkend einde te komen. Voor mij zat er echter teveel in de weg om deze film goed te vinden, ondanks ’t originele concept…
Het verhaal
Upside Down vertelt namelijk over een nogal aparte situatie ergens in het universum: er blijken twee Aarde-achtige ’tweelingplaneten’ te bestaan, waarbij de één de ander misbruikt vanwege de grondstoffen, onderling contact tot een minimum beperkt zou moeten blijven, maar waarbij je ook niet al te wetenschappelijk onderlegd moet zijn om je niet te storen aan de vele natuurwet- en astronomie-tartende zaken die voorbijkomen.
Maar in die twee vrijwel aan elkaar vastzittende werelden, met wel elk hun eigen (tegengestelde) zwaartekracht, ontmoeten Adam en Eden elkaar, beiden bovenop bergtoppen waar de planeten elkaar bijna raken, op slechts 10 meter afstand of zo. Natuurlijk mag contact helemaal niet, en na een ongelukje (via een touw is een illegale oversteek namelijk wel mogelijk) wordt Adam (Jim Sturgess) opgesloten en raakt Eden (Kirsten Dunst) haar geheugen kwijt. Tien jaar later zien we Adam om vrij onbegrijpelijke redenen nog altijd als een iets te vrolijke puppy door de grauwe wereld van “Down Below” bewegen, waar hij zich ontpopt heeft tot een interessante wetenschapper, terwijl Eden nog altijd een groot deel van haar leven mist, maar wel geniet van alle geneugten van “Up Top”. Maar wat gebeurt er als Adam erachter komt dat Eden nog leeft? En zal het hem lukken om door haar geheugenverlies heen te prikken..?
Gebaseerd op…?
Dat het einde voor mij wel lichtjes werkte komt mogelijk ook door wat recente persoonlijke ontwikkelingen, maar in feite is het verhaal echt veel te simpel. Zeker omdat het conceptueel best interessant is om twee van die werelden aan elkaar te koppelen. Maar op dat vlak is bijvoorbeeld Another Earth niet alleen 100x intrigerender, maar ook zo’n 10x beter als film. In een voice-over wordt werkelijk alles uitgelegd, waarin overduidelijke links naar ‘onze’ klassenstrijd niet worden geschuwd. Natuurlijk zitten er parallellen met hoe wij in het westen om gaan met armere volkeren, maar het ligt er allemaal zó bovenop dat ik de hele film door dacht dat het misschien allemaal gebaseerd was op een comic of zo, of op een kinderverhaaltje. Maar helaas, regisseur-schrijver Juan Solanas kan dat excuus niet aanvoeren, want het is niet zo dat hij een prachtig verhaal net iets te simpel heeft herschreven voor film, waarin hij iets van diepgang is vergeten mee te nemen. Nee, hij is helemaal zelf verantwoordelijk voor de te simpele verhaallijn, bijna banale metaforen en toch ook wel voor de erg grote fouten in de wetenschappelijke validiteit van de wereld die hij creëert…
En ja, ik weet dat film ook fantasie mag zijn, en het hoeft wetenschappelijk zeker niet altijd te kloppen, zeker niet als je als maker écht iets ‘groots’ wilt vertellen. Maar voor een spirituele of metafysische vertelling, waarin je zulke fouten onder de noemer “magisch-realisme” kunt plaatsen (lees: verdedigen), daarvoor begint de film dus al veel te uitleggerig en overduidelijk metaforisch. Inderdaad, als in een kindersprookje waarin teveel wordt uitgelegd om de boodschap zeker over te brengen. Maar dan nog zijn de meeste succesvolle sprookjes wel wat intrigerender…
Meer kritiek
Upside Down is een film waar je je in moet kunnen verliezen om de vele ‘fouten’ niet te zien. Helaas lukte mij dat dus niet, maar ik vraag me ook af hoeveel mensen dat wel kunnen. En ik geef toe dat ik momenteel wat moeite heb om in dat romantische ideaal van de perfecte liefde te kunnen geloven, maar dat persoonlijke is echt niet de enige reden waarom de film niet echt werkt. Je moet namelijk zóveel (onwetenschappelijke) zaken maar voor waarheid aannemen, maar daarin weet Solanas eigenlijk nooit de juiste balans te vinden. Twee planeten zo dicht bij elkaar, die wel degelijk om een as draaien (de zon komt namelijk op!), maar ook aan elkaar vastzitten? Breek daar je hoofd maar eens over, want dat kan niet, toch? Terwijl ik bijvoorbeeld juist wel weer benieuwd was naar hoe Adams uitvinding de twee werelden had kunnen veranderen. Maar uiteindelijk kiest Solanas qua eindresolutie weer voor iets volledig symbolisch, waarvoor de aanleiding overigens uit de film geknipt lijkt…
Daarnaast laat Solanas ook nog een mooie dramatische climax liggen door regie- en score-technisch een reactie van Eden op een onthulling vrijwel niet te tonen of muzikaal aan te zetten. Bij iemand met geheugenverlies is het toch niet slim om vrijwel volledig voorbij te gaan aan één van haar belangrijkste ontdekkingen in het verhaal? Dat hij hier niet de juiste snaren weet te raken door verkeerde regie-, shot-, editing- en muziekkeuzes te maken toont hij toch gewoon z’n onkunde..? Evenals het feit dat Adam z’n collega – de enige vriend die hij heeft op de verdieping van z’n werk, waar beide werelden letterlijk in één ruimte samenkomen (zie still hierboven) – waarmee hij tegen alle regels in eerst in volledige vrijheid wél contact mee mag hebben, maar wiens vertrouwen hij echt volledig schaadt, maar daarna toch nog gewoon om hulp kan vragen..?
Final credits
Nee, hoe meer ik over de film nadenk en typ, hoe meer ik ‘m af wil zeiken. Visueel ziet het er bij vlagen geweldig uit, en Solanas heeft zeker ook wel wat leuke vondsten verzonnen op dat vlak (het terugvallen naar het water in Down Below was wel écht vet), maar uiteindelijk is dat niet genoeg. Zeker niet omdat Sturgess z’n rol ook veel te frivool als een soort van blije puppy speelt. Kirsten Dunst is stralend als altijd, maar heel veel wordt er dus niet met haar gedaan…
Misschien is het meest treffend wel dat Solanas gekozen heeft om z’n hoofdkarakters “Adam” en “Eden” te noemen. Zou hij nog altijd tevreden glimlachen als hij terugdenkt hoe hij besloot om haar toch niet “Eve” (Eva) te noemen, maar naar het paradijs te vernoemen, waar Adam ooit in leefde? En terwijl ik dit typ krijg ik af en toe al ingevingen over hoe het verhaal wél interessanter had kunnen zijn, juist door veel meer te vertrouwen in de intelligentie van ons als publiek…