Blackfish (2013)

Nadat ik 3,5 jaar geleden gruwelijk pissed werd door het Oscarwinnende The Cove zag ik vorige week Blackfish, een documentaire over orka’s in gevangenschap. In tegenstelling tot The Cove is Blackfish echter opvallend subtiel en begint ie redelijk ingehouden, maar langzaam worden de praktijken van o.a. SeaWorld steeds duidelijker. En al culmineert dat niet in een gruwelijke eindscène zoals in The Cove, Blackfish lijkt meer te blijven sluimeren, misschien juist wel omdat er nergens voor een wat makkelijke emotionele climax wordt gekozen…

Het verhaal
Bovenstaande is niets ten nadele van The Cove overigens, maar verwacht dus een ander soort ‘impact’. Blackfish toont flink wat talking heads, de meeste van voormalig orkatrainers die allereerst hun liefde voor het vak tonen. Maar langzaam voel je daar een soort van pijn doorheen sijpelen, omdat ze er tijdens hun werk – bij vooral SeaWorld – steeds meer achter kwamen dat SeaWorld haar winst niet alleen boven het welzijn van de dieren plaatst, maar ook boven de veiligheid van haar personeel.

De ‘hoofdrolspeler’ in veel van het drama dat zich vrijwel onzichtbaar heeft afgespeeld in de bassins van deze dolfinaria-keten is Tilikum, een mannetjes-orka die in de laatste 25 jaar al drie trainers heeft gedood en nog altijd gewoon ‘gebruikt’ wordt in shows. Grotendeels omdat hij als mannetje zo waardevol is voor z’n sperma (meer dan de helft van alle orka’s in (Amerikaanse) parken is schijnbaar een (even agressieve?) afstammeling van Tilikum), maar ook puur omdat het SeaWorld dus veel meer om omzet dan om veiligheid te doen is. Al gebruikt regisseuse Gabriele Cowperthwaite hier wel een wat kromme argumentatie. Er is namelijk geen enkele orka-aanval op mensen in het wild bekend (in tegenstelling tot het beeld dat ik altijd heb gehad, gevoed door de film Orca uit 1977, waar ik ooit als klein manneke slapeloze nachten van had), dus dat z’n agressiviteit in z’n DNA zit lijkt wat vergezocht. Het beest is bij vlagen ‘gewoon’ volledig psychotisch en gefrustreerd door de gruwelijk onethische manier waarop de dieren in zo’n klein bassin worden gehouden.

Aanpak
Cowperthwaite begon aan deze documentaire naar aanleiding van wat discrepantie in de diverse nieuwsberichten rondom de dood, in 2010, van Dawn Brancheau, één van de beste trainers van SeaWorld. Ze wist toen nog niet wat voor verhaal het zou worden, en dat ‘voel’ je ook wel in hoe de documentaire in elkaar zit. Het verhaal ontvouwt zich redelijk organisch en langzaam, en uiteindelijk kwam Cowperthwaite erachter dat ze ‘enkel’ de waarheid hoefde te laten zien om haar publiek te imponeren. En dat imponeren wordt extra versterkt doordat ze er af en toe wat SeaWorld-commercials tussendoor heeft geknipt, waarin juist wordt geclaimd hoe gelukkig de dieren zouden zijn in gevangenschap.

PR-wolven…
Als deze documentaire één ding duidelijk maakt, dan is het wel dat SeaWorld profit heel duidelijk boven planet en people zet, want bij elk incident – waarbij dus gewoon personeel sterft (!) – huren ze de beste PR-mensen in om ervoor te zorgen dat hun winsten niet in gevaar komen, vaak door te zeggen dat het een fout van de trainer was. Maar Cowperthwaite voert in deze documentaire dus zo’n zeven of acht (misschien zelfs meer) voormalige SeaWorld-trainers op die allemaal het tegenovergestelde beweren. Natuurlijk kunnen één of twee van die voormalige trainers mogelijk een grudge hebben naar hun voormalige werkgever, maar als ze het allemaal zeggen, compleet met opdrachten om tapes van gefilmde incidenten te vernietigen, dan groeit m’n schaamte dat ik ooit zo’n orkashow in SeaWorld San Diego heb bijgewoond des te meer. Al was na het zien van The Cove mij al duidelijk dat je dat soort parken sowieso moet mijden als je van dieren houdt, want daarin zie je dus wat voor gruwelijkheden er plaatsvinden bij de ‘selectie’ van geschikte dolfijnen voor de dolfinaria in de wereld: de niet-geselecteerde dolfijnen worden namelijk per duizenden afgeslacht (en verkocht als walvisvlees).

Ik heb zelf Communicatie gestudeerd, en heb van diverse voormalig studiegenoten gehoord hoe er stoere verhalen rondgaan binnen PR-organisaties over de bijna-schandalen die door dit soort bedrijven letterlijk uit het nieuws zijn gehaald voordat het een te groot probleem werd. Zie mijn afkeer tegen dit soort acties dus niet als cynisme, maar jouw mogelijke ongeloof in deze praktijken als onwetende naïviteit. En langzaam begin ik me te beseffen dat een deel van de PR-branche mogelijk nog meer ‘duivels’ is dan de reclamebranche (zie voor een geweldige sneer aan marketing/reclame Bill Hicks: http://youtu.be/gDW_Hj2K0wo), juist omdat PR-activiteiten veel meer in het geniep plaatsvinden. Is PR de wolf in schaapskleren, waar reclame veel minder tracht te verdoezelen dat het een wolf is?

Final credits
De titel van de documentaire komt trouwens van de naam die de indianen van de Five Nations (een ‘samenwerkingsverband’ tussen diverse indianenstammen in Noord-Amerika vóórdat ‘wij’ kwamen) voor orka’s hadden. Deze indianen zagen orka’s ook als spiritueel hoogontwikkelde dieren. Wetenschappelijk onderzoek naar de hersenen van orka’s heeft aangetoond dat het gedeelte in de hersenen dat sociaal gedrag ‘regelt’ bij orka’s groter is dan bij welk ander dier op Aarde, zelfs groter dan bij ons mensen. Mogelijk dat ze daarom zo graag echt contact zoeken met hun trainers, omdat ze zo op zoek zijn naar genegenheid..? Maar deze dieren houden we dan voor wat dollars of euro’s in een veel te klein bassin, waar ze natuurlijk ook knettergek worden. Wederom een teken dat het mogelijk niet helemaal klopt als we denken dat we als mensheid op alle vlakken vooruitgang boeken..?
Zoals ik al zei: juist door het ontbreken van een heftige eindscène als in The Cove blijft Blackfish wel op een andere manier hangen. Neemt overigens niet weg dat de film wel degelijk een paar shots bevat, vooral van onderwatercamera’s, die de haren op m’n armen rechtop lieten staan…

IMDb: http://www.imdb.com/title/tt2545118