12 Years a Slave (2013)

12 Years a Slave is zo’n woedendmakende film die keihard onder je huid kruipt en mij als blanke Nederlander het gevoel gaf dat ik me nog altijd moet schamen voor iets wat onze voorouders zo commercieel wisten te maken. Daarnaast is Steve – Hunger, Shame – McQueen als regisseur niet alleen fearless in wat hij onder andere durft te insinueren, maar hij is zó subtiel dat ik me afvraag of Quentin Tarantino na het zien van deze film zich niet schaamt voor z’n ‘popi-jopi’ slavernij-exploitation-film Django Unchained.

Het verhaal
De film is gebaseerd op het boek van Solomon Northup zelf, die in 1842 als vrije zwarte man ‘gewoon’ in alle vrijheid in New York kon wonen. In het Zuiden tierde de slavernij nog welig, maar officieel was de transatlantische slavenhandel (waar ‘wij’ zo in uitblonken) reeds verboden. Daarom wendden de slavendrijvers uit het Zuiden zich tot het ontvoeren van vrije zwarte mensen uit dat liberale Noorden, en dat is exact wat Northup (Chiwetel Ejiofor) overkomt. Voordat ie überhaupt door heeft wat hem overkomt zie je z’n verbazing veranderen in ultiem ongeloof, als hij erachter komt dat hij z’n vrouw en kinderen mogelijk nooit meer zal zien.

Tijdens de twaalf jaar uit de titel wordt hij meerdere keren verhandeld, waarbij z’n eerste ‘eigenaar’ (Benedict Cumberbatch) mogelijk de meest vriendelijke was, maar z’n laatste (Michael Fassbender) de meest grove. Onderweg halen types als Freeman (Paul Giamatti) en vooral Tibeats (Paul Dano) je werkelijk het bloed onder de nagels vandaan in de onmenselijkheid waarmee ze Solomon en anderen behandelen.

Verfijning
Het knappe van McQueens film is echter dat hij dit nergens extra aanzet. Dat is ook helemaal niet nodig, want de werkelijkheid was al zo grof dat je het ‘enkel’ hoeft te tonen om het ‘kwaadmakende’ drama te bereiken. Toch is het niet slechts het verhaal waarom 12 Years a Slave zo’n prachtige film is geworden, want daarvoor verdient McQueen zeker net zoveel credits. Ik dacht namelijk heel even aan iets dat ik vorig jaar las over Spielbergs Lincoln, dat dat echt zo’n film was die 20 jaar geleden wel alle Oscars gewonnen zou hebben. 12 Years a Slave leek ook een beetje richting zo’n film te neigen, maar toen zag ik in Ejiofors geweldig geregisseerde blik zoveel hoop, angst en pijn ineen (zie hierboven), dat ik wel durf te stellen dat McQueen een verfijnder regisseur is dan Spielberg. Spielberg wilde met Lincoln volgens mij toch meer een episch film maken (en hoefde zich vanwege Daniel Day-Lewis’ supertalent mogelijk ook minder ‘druk’ te maken over de acteursregie).

Cast/crew
Naast de geweldige Ejiofor is ook Fassbender terecht genomineerd voor een Oscar, en Lupita Nyong’o gelukkig ook. Haar Patsey ondergaat de grofste mishandelingen, zeker ook omdat ze naast de lust van één van de plantagehouders daarmee ook de haat van diens vrouw over zich afroept. Dat Solomon haar tracht te beschermen is niet meer dan logisch, maar dat levert ook een paar opvallende scènes op die mij dus lichtelijk pissed maakten op Tarantino. Hij zette in zijn Django Unchained de geschiedenis van de slavernij namelijk nogal verkeerd neer door net te doen alsof de slaven nooit in opstand zijn gekomen tegen hun onderdrukkers. Hier zien we Solomon zich – ondanks het gevaar voor eigen lijf en leden – wel degelijk af en toe keren tegen z’n ‘meesters’, alhoewel ook daarin McQueen goed terughoudend is. Want ik denk dat niemand die 12 Years a Slave ziet het erg zou vinden als McQueen wat van het boek was afgeweken en Solomon wel écht z’n wraak had gegeven.
Maar hij houdt het dus realistisch en durft daarin zelfs te insinueren dat sommigen van de blanke overheersers ook ‘vast’ leken te zitten in hun rol. Nu noem ik dat durven, maar ik zou niet weten hoe ik dit had betiteld als ik niet had geweten dat McQueen zelf een ‘zwarte man’ is. Waarbij ik overigens wel moet zeggen dat ik deze politiek schijnbaar correcte term nog altijd veel te lomp vind klinken.

Final credits
Ik zou nog veel meer kunnen schrijven over deze film. Bijvoorbeeld over hoe me tijdens de film ook het enge gevoel bekroop dat zoiets grofs als slavernij nog altijd helemaal niet zo ‘ver’ van ons af staat, hoe het ontzettend mooie taalgebruik me opviel (opvallend genoeg van één van de komieken uit Saturday Night Live), of over de diepgang die ik zou kunnen ‘zoeken’ in die vrij aparte maar zeer mooie scène tussen een aantal slaven en wat leden van dat andere volk dat niet zo blij was met de komst van de witte man naar dat continent. Die witte man, die in z’n niet-aflatende drang naar zoveel mogelijk eigendom vergaren overal als een stoomwals overheen klapte. Want waar de witte man de grove behandeling van de slaven goedpraatte met de bijbel en het begrip ‘eigendom’, daar leefden de Indianen toen nog zonder begrip van wat eigendom was. Want hóe (spiritueel) interessant is dat, filosoferen over een wereld waarin eigendom niet bestaat..?
Maar, laat ik het er maar bij houden dat ik 12 Years a Slave een prachtige film vond, en wat mij betreft verplicht kijkvoer voor vrijwel iedereen…

IMDb: http://www.imdb.com/title/tt2024544