The Monuments Men (2014)
Ik heb me zeker vermaakt met The Monuments Men, alhoewel ik vrij zeker durf te stellen dat ik me over een half jaar niet al teveel meer zal herinneren van deze film. Daarvoor lijkt de film, naast een zeker wel opvallende (en bedoelde?) terloopsheid, toch wat teveel gemakzucht te bevatten. Ondanks dat de film een paar zeer sterke scènes bevat, die me opvallend genoeg ook raakten. En daardoor kreeg ik een beetje het gevoel dat deze film wel degelijk ooit met de juiste (thematische) ideeën opgezet is. Maar mogelijk kwam Clooney er tijdens het maken van de film wel achter dat de Tweede Wereldoorlog als ‘dramatisch speelveld’ toch al jaren behoorlijk uitgemolken was, en besloot hij toen om er maar een soort van M.A.S.H.-/Allo Allo/’kunstgeschiedenis-voor-dummies’-mixup van te maken..?
Het verhaal
Allereerst: er zijn honderden, zo niet duizenden films over de Tweede Wereldoorlog gemaakt. Dus met iets ‘nieuws’ komen over die gruwelijke oorlog is sowieso waarschijnlijk ondoenlijk. Toch was van alle misdaden die Hitler heeft gepleegd deze ‘culturele misdaad’ mij mogelijk het minst bekend. Natuurlijk heeft de hele film een actuele twist gekregen door de vondst van die grote kunstschat in dat appartement in München afgelopen najaar, maar dat zal niet de reden zijn geweest dat Clooney dit verhaal – over een groep kunsthistorici en curatoren die de door de nazi’s geroofde kunst wilde redden van vernietiging door deze nazi’s (of beroving door de Russische troepen) – wilde vertellen. Maar in dat opzicht wil ik de film dus wel ‘origineel’ noemen, dat Clooney een onderwerp heeft gevonden dat nog niet in ons collectieve geheugen gegrift stond.
Hitler wilde volgens professor Frank Stokes’ motivatiespeech namelijk niet alleen de Joden vernietigen, maar ook hun culturele erfgoed. Doen alsof ze nooit bestaan hadden zou de drijfveer zijn geweest voor het leegroven van z’n beetje alle musea en privé-collecties in bezet Europa, terwijl het waarschijnlijk net zo goed z’n grootheidswaanzin kan zijn geweest, vermengd met Hitlers bekende frustratie dat hij zelf als kunstschilder nogal mislukt was.
Maar dat is dus de reden dat Stokes (Clooney zelf) president Roosevelt zo ver kreeg om de titulaire monuments men op te richten, die tijdens het einde van de oorlog dienden te zorgen dat de vele geroofde kunstwerken niet alleen gered, maar ook teruggebracht naar de rechtmatige eigenaars gebracht dienden te worden. Het nobele Amerikaanse streven in optima forma, en eerlijk is eerlijk: ik wil ook echt nog altijd wel geloven dat dit streven oprecht was. Al worden de Duitsers en ook de Russen, die in hun zegetocht alle ontdekte kunstwerken als genoegdoening voor de 25 miljoen (!!) Russische doden wilden roven, wel erg contrastrijk neergezet tegen die ‘goede Amerikanen’.
Cast
Voor het groepje ‘kunstbevrijders’ heeft Clooney niet alleen z’n Ocean’s Eleven-maat Matt Damon weten te strikken, maar ook het vrij aparte en bonte gezelschap van Bob – Deconstructing Harry, Capote – Balaban, Bill Murray en John Goodman. Het internationale karakter van de operatie (en de film) wordt ondersteund door de aanwezigheid van Jean – The Artist – Dujardin, Hugh – Downton Abbey – Bonneville en Dimitri – Centurion – Leonidas, aangevuld met de van oorsprong Australische Cate – Blue Jasmine – Blanchett, die als Franse verzetsstrijdster (samen met Damon) het meest in de weer lijkt te zijn geweest met een zogenaamde dialect coach. Opvallend in de cast is de aanwezigheid van mede-schrijver Grant Heslov, maar vooral van componist Alexandre Desplat, wat mogelijk het beste de (te?) relaxte sfeer op de set illustreert? Dat iedereen wel mee wilde doen met dit ‘leuke’ project..??
Onverschilligheid
Want daar voelt de film af en toe net zo goed ongemakkelijk als dat de film ‘werkt’. Veel scènes lijken wat terloops achter elkaar gezet, waardoor het drama nooit echt voelbaar wordt. Dat kan komen doordat Clooney dus besefte dat een WO II-drama mogelijk te hoog gegrepen of toch wat ‘cliché’ is inmiddels, maar wat wel opvallend is, is dat de film dus zeker een paar scènes bevat die je wel naar meer doen hopen. Zoals die scène waarin Murray onder de douche verrast wordt door een kerstboodschap van z’n familie, of de scène in een mijnlift waarin je vrij subtiel onze monumentenmannen langzaam ziet beseffen hoe grof Hitlers gruwelijkheden waren. Mogelijk dat Clooney daarom voor zo’n ogenschijnlijke onverschilligheid heeft gekozen, om als juiste ‘aanloop’ te dienen voor die scènes die je dan ineens wél raken..?
Final credits
Maar waarschijnlijk ben ik dan weer teveel op zoek.
Daarnaast heb ik ook “komedie” als genre aangevinkt, want de film bevat dus zeker wel iets van een M.A.S.H.-achtig gevoel. Of in elk geval dat gevoel dat Clooney zelf direct oproept als hij z’n bijna over-herkenbare smirk toont: die kwajongensachtige grimas waarmee hij zowel zelfbewustzijn als onverschilligheid kan oproepen…
Een onverschilligheid die eigenlijk niet past bij de ‘grote’ vraag die als rode draad door de film loopt: “Is kunst één mensenleven waard?“. Deze wordt initieel negatief beantwoord door Clooney’s karakter, maar gedurende de film levert dit toch een wat ‘dramatischer’ respons op. Maar mogelijk is dat juist een manier om de nietigheid van een mensenleven in oorlogstijd niet te hoeven erkennen..?
Wat wel zeker is: ik ga met deze vraag al een stuk verder (of “dieper”, if you will) dan wat Clooney met deze film schijnbaar wil, en dat maakt van deze film dus ook zeker een gemiste kans. Hoe ‘belangrijk’ het waargebeurde verhaal, waarop de film gebaseerd is, cultuurhistorisch ook is…