La jaula de oro (2013)

Deze flink in de prijzen gevallen Mexicaans-Spaanse productie (waaronder twee prijzen op het Cannes festival vorig jaar), over vier Latijns-Amerikaanse tieners die hun droom op een beter leven in de VS najagen in een gevaarlijke tocht, is vooral krachtig doordat er niets gedramatiseerd wordt. De film voelt als een documentaire aan, zonder sentimentele zijlijntjes en zonder ogenschijnlijk verzonnen dialogen. Maar dat levert dus wel een pijnlijk prachtig relaas op van wat immigranten moeten doormaken om uiteindelijk in Fast Food Nation aan te komen…

Het verhaal
Zonder duidelijk exposé maken we uiteindelijk kennis met een viertal Guatemalteekse tieners. Juan (Brandon López) is een wat agressief en stoer gastje dat z’n leven in Zone 3 van Guatemala Stad graag achter zich laat. Hij heeft wat gespaard en besluit samen met z’n vriendinnetje Sara (Karen Martínez), die haar haren afknipt en borsten met een rol verbandgaas platdrukt, en maat Samuel (Carlos Chajon) de reis naar de VS te ondernemen. Samuel heeft niks voorbereid, want Juan neemt hem zo van z’n werk op de plaatselijke vuilnisbelt mee.

De reis begint als een ogenschijnlijk leuk avontuur, maar na het ontmoeten van Tzotzil-indiaan Chauk vervolgen ze kort als kwartet hun avontuur. Juans afkeer tegen deze indiaan voelde behoorlijk grof aan, en hij geeft hem dan ook de schuld als ze voor het eerst door de Mexicaanse la Migra opgepakt worden en weer de grens over in Guatemala worden gedropt. Niet veel later zijn ze echter weer op pad, want niets lijkt hen te kunnen weerhouden van het najagen van hun droom. En dan wordt steeds pijnlijker duidelijk wat voor gruwelijke gevolgen de reis met zich meebrengt…

Gedurfde onzekerheid
En bij het schrijven van het woord “gruwelijke” hierboven voelde ik dus direct dat ik lichtelijk iets doe, wat regisseur Diego Quemada-Díez wijselijk achterwege laat: ik dramatiseer. Nu zijn de verschrikkingen die ze moeten doorstaan ook echt wel gruwelijk, maar dat wordt dus nergens aangezet. Quemada-Díez gebruikt ook geen standaard verhaallijn waar je je als kijker aan kunt vasthouden. Misschien voel je daarom juist de onzekerheid van onze protagonisten wel zo duidelijk, omdat zij ook vrijwel geen enkel moment weten wat de volgende stap brengt. Dat maakt de film niet echt toegankelijk voor het grote publiek, zeker ook vanwege de vrij rustige opbouw, maar dat maakt van La juala de oro dus wel echt zo’n festivalfavoriet. Kenmerkend voor dit soort films is vaak het beschouwende karakter; een groot deel van de film verloopt zonder dialogen, waardoor het documentairegevoel nog extra wordt aangezet. Dat er daarbij op de aftiteling zo’n 600 migranten worden bedankt, die waarschijnlijk als figuranten in de film te zien zijn, ook dat versterkt dat gevoel van realisme. En daardoor komen dus de heftige momenten zo stevig binnen dat ik ze nu – een dag later – nog altijd best goed voel.

Final credits
Natuurlijk heeft mijn reis naar Zuid-Amerika – zo’n half jaar geleden – mij ook wel ietwat beïnvloed. Ik vond het geweldig te zien hoe – ondanks alle verschrikkingen – er ook getoond wordt hoe behulpzaam normale mensen daar zijn. De verschrikkingen komen dan ook van corrupte politieagenten, criminelen en drugsdealers. Waarbij de grootste ‘schofterigheid’ wordt getoond als ze uiteindelijk eenmaal de Amerikaanse grens over zijn. Geheel passend natuurlijk bij het beeld dat de niet-Westerse wereld (terecht?) heeft van Amerika, op ‘dieper’ niveau de leider van de witte overheersers, die de rest van de wereld in toom houdt door ze arm of onderdrukt te houden (of kapot te sanctioneren). En het meest pijnlijke aan de film is dan misschien ook wel dat deze migranten toch nog altijd de droom hebben om het uiteindelijk te ‘maken’ in dat mogelijk corruptste land van de westerse wereld. Is degene die z’n droom verwezenlijkt nou uiteindelijk beter af dan het jochie dat na weer een tegenslag besluit om toch maar thuis te blijven? Of zeg ik nu iets doms vanuit mijn white privilege-achtergrond?

IMDb: http://www.imdb.com/title/tt2042583

P.S. Ik heb de titel van de film nergens letterlijk vertaald, omdat dit iets teveel zou spoilen…