The Salt of the Earth (2014)
Ik was wel wat verbaasd toen ik afgelopen week hoorde dat deze documentaire genomineerd was voor een Oscar. Okay, als fotojournalist is Sebastião Salgado mogelijk de belangrijkste fotograaf van de afgelopen vijftig jaar, en zijn foto’s hebben aardig wat grote problemen in de wereld een gezicht gegeven. Daarom verdient deze documentaire zeker ook wel wat aandacht. Maar als documentaire is het vooral een rechtlijnige vertelling over zijn werk en leven. Niets minder, maar helaas ook niets meer…
Het verhaal
Afgestudeerd als econoom kwam de Braziliaanse Salgado er al vrij snel achter dat fotografie hem meer te bieden had dan een vak als econoom. Maar die economische achtergrond gaf hem wel een bepaalde blik op de wereld, dus echt verwonderlijk is het niet dat hij vooral bekendheid verwierf met z’n hartverscheurende foto’s van hongersnoden in Afrika in de jaren 80 van de vorige eeuw. Zijn foto’s zullen zeker bijgedragen hebben aan de talloze humanitaire acties die daarna vanuit het westen zijn opgezet, dus alleen daarom al verdient Salgado alle eer en credits. Zeker omdat hij z’n vrouw en kind vaak verliet om maandenlang op reportage te gaan, of dat nu op de Afrikaanse steppen of in de Braziliaanse Amazone-jungle was.
Toen z’n zoon Juliano oud genoeg was ging hij steeds vaker mee op de avonturen van z’n pa, terwijl Salgado’s vrouw de planning en productie van Sebastião’s werk deed. Na verloop van tijd bleken de videobeelden die zoonlief schoot best interessant en besloten ze om er een documentaire van te maken. Omdat dat natuurlijk best wel een specialistisch vak is, werd Wim Wenders gevraagd om zich ermee te bemoeien, en de rest is geschiedenis.
Rechttoe, rechtaan…
Nu ken ik Wenders’ werk niet goed genoeg om zijn betrokkenheid echt goed te kunnen beoordelen, maar toch had ik wel een iets gedramatiseerder documentaire verwacht. Z’n vorige documentaire, Pina, was visueel overweldigend vanwege het onverwachte 3D-gebruik, maar ook omdat hij daarin iets van mysterie wist te vangen. Hier vrijwel niets van dat, want meer dan een rechtlijnige vertelling over het werk van deze fotokunstenaar krijgen we niet. Alhoewel, het is wel apart om een kunstenaar over z’n eigen werk te horen vertellen. Alsof je expositie bekijkt en de fotograaf met je meeloopt en vrijwel overal uitleg bij geeft. Nu was ik, voordat ik deze documentaire zag, nog een leek die nog eens niet op de hoogte van het bestaan van Salgado als fotograaf, dus mogelijk ‘miste’ ik wat ontzag voor hem, wat menig beter ingelezen kijker vooraf wel al zal hebben, dus dat kan mijn beleving mogelijk anders hebben gemaakt dan ‘bedoeld’ was.
Belang foto’s
Neemt niet weg dat je een indrukwekkend overzicht krijgt van alle grote humanitaire crises die door Salgado nog duidelijker op de kaart zijn gezet. Naast z’n foto’s van hongerige kinderen in Afrika baarde hij opzien met Workers, waarin hij (rauwe) arbeidsomstandigheden over de gehele wereld vastlegde. Dapper besloot hij om zich daarna toe te leggen op natuurfotografie, waaraan in de documentaire duidelijk ook z’n opkomende bewustwording van het vernietigen van de aarde door de mensheid gekoppeld wordt. Mooi is dan ook om te zien hoe hij de heuvel achter z’n ouderlijk huis in een paar jaar heeft weten om te bouwen van een steeds kaler wordend stukje woestenij tot een mini-regenwoud, waarin de flora en fauna uit z’n jeugd weer alle kansen krijgen terug te keren. Een initiatief dat menigeen hopelijk inspireert, alhoewel de cynicus in mij daar nogal wat kanttekeningen bij heeft…
Final credits
Maar cynisme is eigenlijk ongepast, zeker vanwege de staat van dienst van Salgado. Deze documentaire is voor fotografen dan ook sowieso verplicht voer, zeker ook om te zien wat het belang is van een goede organisatie en planning bij dit soort megaprojecten. Want die organisatorische kant heeft natuurlijk niets met de kunst van het fotograferen te maken.
Eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat een verzamelboek over z’n werk mogelijk net zo indrukwekkend was geweest hoor, want dramatisch is er weinig tot niets toegevoegd aan de documentaire. En ondanks dat Salgado een zeer interessant en mooi leven achter de rug heeft, miste ik dat dus wel. Zo erg zelfs, dat ik een paar keer m’n aandacht zo ver af voelde dwalen, dat ik bijna in slaap viel…