Rosewater (2014)
Het is vrij apart, dat het feit, dat van de vijf acteurs met de grootste (Iraanse) rollen in deze film er slechts één echt Iraans is, geen moment in de weg zit tijdens het kijken naar Rosewater, het ‘zelf-verlossende’ schrijf- en regiedebuut van The Daily Show-host Jon Stewart. Met coole zelfverzekerdheid heeft Stewart een mooi ingehouden, intelligent en krachtig debuut weten te maken, waarin niet alleen erg goed geacteerd wordt, maar waar ook tal van licht-subtiele menselijke connecties gelegd worden, interessante hallucinatie-/droom-scènes zijn toegevoegd en een ‘rijker’ beeld van de Iraanse cultuur en mensen wordt getoond dan wat je bijvoorbeeld in Argo zag.
En dan heb ik nog eens niet verteld dat deze film op een vrij absurd waargebeurd verhaal gebaseerd is…
Het verhaal
In werkelijkheid stuurde Jon Stewarts The Daily Show in 2009 namelijk buitenlandcorrespondent Jason Jones met z’n producent naar Teheran, om op hun herkenbare satirische wijze het nieuws van de verkiezingen daar te verslaan. Als één van de enige buitenlandse correspondenten durfden Jones en z’n producent het aan om behoorlijk grappig te zijn, zeker als ze zich voordoen als Amerikaanse spionnen die de ‘gewone Iraniër’ willen interviewen om te kijken of dat land echt zo evil is dat ze allemaal Amerikanen willen omleggen. Want in die setting wordt de Canadees-Iraanse journalist Maziar Bahari geïnterviewd. En dát interview zorgde er dus voor dat Bahari meer dan 100 dagen in een isoleercel werd opgesloten, waar hij dagelijks werd ondervraagd (en gemarteld).
Bovenstaande is vooral een beschrijving van de context, want de film zelf volgt volledig Bahari’s verhaal, over hoe hij z’n zwangere vrouw in Londen verlaat om de verkiezingen in z’n moederland te verslaan voor Newsweek. De film is namelijk ook op zijn boek Then They Came For Me gebaseerd, wat hij twee jaar na zijn arrestatie publiceerde. Daarmee weet je direct dat hij het dus gaat overleven, maar dáár zit de spanning van de film ook niet. Die zit meer in hoe de machtsverhoudingen tussen Bahari (Gael García Bernal) en z’n nemesis Javadi (Kim Bodnia) af en toe wat wisselen, waarbij Bahari’s lach langzaam verandert in ongeloof en wanhoop, en daarna in vastberaden doorzettingsvermogen.
Us vs. them?
Dat daarbij het drama nergens extra aangezet wordt is bewonderenswaardig, maar dat zorgt er ook voor dat de film emotioneel niet heel heftig is. Mogelijk zijn ze daarvoor iets ’te dicht’ bij de waargebeurde feiten gebleven, al kan ik me voorstellen dat Stewart er ook voor gewaakt heeft dat de film niet al te makkelijk als simpel Hollywood-drama weggezet kon worden. Dat zal de reden zijn dat het martelen niet extra is aangezet, om Bahari’s wanhoop een stuk heftiger te maken, om zo wat meer zwart-wit-contrast aan te brengen. Maar inderdaad: dan was het veel meer een “wij tegen zij”-verhaal geworden, waarbij het volgens mij Stewarts bedoeling óók is geweest om te tonen dat Iraniërs in hun intellectuele vermogens echt niet onder doen voor Amerikanen. En zijn er aan beide kanten niet dezelfde simpele zielen die zo hard geloven in het ‘gelijk’ van ‘hun systeem’, dat ze beide een rechtvaardiging voor martelen hebben gevonden? Daarbij is het mogelijk opmerkelijk dat het martelen in de beruchte Evin-gevangenis in Teheran, zoals getoond in Rosewater, toch een stuk minder heftig lijkt dan wat de zichzelf-beschaafder-achtende Amerikanen in bijvoorbeeld Abu Ghraib of Guantanamo Bay uitvoeren…
Cast
Zoals ik al zei: het zat me nergens in de weg dat de Canadees-Iraanse Bahari wordt gespeeld door de Mexicaan Gabriel García Bernal. Hij speelde ook al vaker verongelijkte maar vastberaden helden (denk The Motorcycle Diaries en También la lluvia (en dan heb ik No nog eens niet gezien)), en daarin past hij ook geweldig. Hij switcht vrij makkelijk tussen hoop, angst en verongelijktheid. Z’n zogenaamde “specialist” Javadi wordt gespeeld door de Deen (!) Kim Bodnia, die je kunt herkennen van z’n rollen in Oscarwinaar In a Better World, of het leuk getitelde Terribly Happy (a.k.a. Frygtelig lykkelig). Dat hij hier – in elk geval voor mij als westerling – gewoon geloofwaardig overkomt als Iraanse ondervrager, dat is op z’n minst opmerkelijk. Net zoals een Grieks-Cypriotische Engelsman die Bahari’s contact bij de oppositie-aanhangers speelt, terwijl jij deze Dimitri Leonidas kunt kennen uit George Clooney’s The Monuments Men.
De Turk Haluk Bilginer speelt Bahari’s overleden vader in een spiritueel interessante hallucinatie-/droomscène, wat je overigens niet moet doen denken dat de film surrealistisch is. Op dat vlak is de scène waarin Bahari op Leonard Cohens Dance Me to the End of Love danst wat poëtischer, maar verder is Rosewater vrij ‘kaal’ gefilmd, als in: het waargebeurde aan het verhaal heeft zich ook vertaald naar de wat documentaire-achtige stijl waarin de film is opgenomen. Daarbij zitten er ook daadwerkelijke TV-beelden van Ahmadinejad (yes, in één keer goed geschreven!) in de film verwerkt, wat het realisme nog wat vergroot. En om op dat vlak volledig ‘waarheidsgetrouw’ te zijn speelt Jason Jones zichzelf. Overigens kun je het befaamde interview gewoon op de site van The Daily Show bekijken (vanaf 1:35 ongeveer)).
Final credits
Dat dit interview slechts terloops in de film gemonteerd is zou mogelijk wat raar (of overbodig) aanvoelen als je niet weet dat het een waargebeurd verhaal is, maar ik verwacht dat Stewart dat er zo in wilde om de belachelijkheid van de arrestatie van Bahari wat te accentueren. En alhoewel hij dus gedurende vrijwel de gehele film waakt om moralistisch over te komen, is een soort van medelijden met de onderdrukkers wel redelijk duidelijk voelbaar.
Nee, ik was aangenaam verrast door Rosewater. Verwacht niet de humor zoals je die van The Daily Show kent, maar wel wat van de scherpte. Daarnaast ben ik, door de beelden van een vrij fleurig Teheran (waarvan ik niet zeker weet of dat ook in Amman, Jordanië is opgenomen (waar een groot deel van de film is opgenomen)), wel wat jaloers op een vriendin die binnenkort daarheen op vakantie gaat. Alhoewel iets van terughoudendheid over wat je bijvoorbeeld op Facebook post over dat land en z’n leiders dus wel verstandig lijkt…