Er ist wieder da (2015)
Eerlijk gezegd was ik niet 100% enthousiast om deze film te gaan kijken, mogelijk mede vanwege het aloude cliché dat Duitsers geen humor zouden hebben, maar mogelijk ook wel doordat ik me absoluut niet voor kon stellen dat een film over Adolf Hitler nog grappig kon zijn, zeker na al die memes die gemaakt zijn naar aanleiding van een scène uit Der Untergang. M’n verrassing was daarom des te groter dat Er ist wieder da niet alleen vlijmscherp is (alhoewel ook op oppervlakkig in-your-face-niveau, waardoor sommigen kunnen concluderen dat het te makkelijk gedaan is), maar mij ook meerdere keren keihard liet lachen. Deels uit ongemak, deels omdat ik me afvroeg in hoeverre ze al dan niet eenzelfde techniek als in bijvoorbeeld Borat gebruikt hebben, maar net zo goed vanwege de goede humor. Mede door een vrij aparte maar creatief gevonden versie van de hierboven genoemde Der Untergang-scène tonen de makers een zelfbewustzijn dat de onmisbare basis vormt voor een film die scherp is op heel wat meer lagen dan enkel eerdergenoemde oppervlakkige. En dat maakt het bijna jammer dat ze nog een scène aan de aftiteling hebben toegevoegd…
Het verhaal
Het is 2014 als in een parkje in Berlijn een ongeveer 55-jarige man ergens uit lijkt te ontwaken. Om hem heen gloeit de grond nog wat na, en dan vraag je je al af: hoe is het mogelijk dat Hitler (Oliver Masucci) ogenschijnlijk vanuit z’n bunker in het Berlijn van 1945 is ‘overgestraald’ naar onze tijd? De film blijft daar echter niet al te lang bij stilstaan, want we gaan – mede door z’n eigen ‘afvragende’ voice-overstem – met Adolf mee in z’n verwondering waar hij terecht is gekomen. Bij vlagen hilarisch leert hij over de multiculturele wereld die Berlijn anno 2014 is geworden, dat er een nogal norse vrouw de leiding heeft, dat Polen nog altijd bestaat, maar vooral ook: dat er qua voedingsbodem voor zijn ideeën nogal wat overeenkomsten lijken te zijn met begin jaren 30 van de vorige eeuw.
Parallel daaraan loopt het verhaal van freelance verslaggever Fabian Sawatski (Fabian – The Reader – Busch), die door z’n gefrustreerde opdrachtgever (Christoph Maria Herbst) de laan uit wordt gestuurd, omdat hij weinig spectaculair TV-materiaal meer aanlevert. Maar dan ontdekt Fabian in de achtergrond van een oninteressant human interest-verhaal de verschijning van Hitler, besluit z’n kans te wagen en gaat op zoek naar deze uiterst controversiële persoon. Als hij hem gevonden heeft, en Hitler zelf geen enkel moment ontkent dat hij de echte Hitler is, blijft hij maar denken dat deze persoon een method actor is. Uiteindelijk misschien wel de beste method actor aller tijden, maar wanneer Fabian de uiteindelijk zeer voor de hand liggende conclusie trekt, dan blijkt Hitler inmiddels al veel te populair te zijn op TV, precies omdat hij de dingen zegt die veel mensen willen horen…
Verrassende scherptes
Ja, en daarin zit natuurlijk de vrij oppervlakkige laag, dat de manier waarop er de afgelopen jaren met crises is omgegaan wel erg veel overeenkomsten vertoont met de jaren 30. Maar de film zelf gaat daarin wel wat dieper, mede gevoed door het feit dat je gedurende de hele film niet door hebt in hoeverre de straatinterviews – Fabian gaat op een soort road trip met Adolf – écht zijn, of dat hier juist bewust gespeeld wordt met jouw twijfel over in hoeverre dat allemaal ‘echte mensen’ zijn of niet. Ik weet nu inmiddels hoe echt deze interviews zijn (ga ik niets over verklappen), maar dat gaf de film één van de betere lagen. Maar daarnaast kreeg ik ook een licht Synecdoche, New York– en/of Ober-gevoel, want op een gegeven moment lijk je ook even naar een verhaal te kijken dat in de film geschreven wordt, waarbij je een paar keer goed verrast wordt. En net op het moment dat ik dacht: “Ja, als ie hem hier ‘durft’ te laten eindigen dan is het een geweldig einde, want dan blijft het wat onduidelijk en/of controversieel,” toen eindigde de film ook! Helaas dat ze waarschijnlijk vanwege risicomijdende motieven nog een scène hebben toegevoegd aan de aftiteling, wat – SPOILER ALERT – de film nóg actueler maakt, maar ook een beetje te duidelijk roept: “Je hebt toch wel door dat dit allemaal scherpe kritiek is op onze huidige maatschappij hè, want kijk eens wat een overeenkomsten er zijn tussen bijvoorbeeld Hitlers Duitsland en dat waar Pegida e.d. voor staan?” Nu begrijp ik dat dat nodig is om menig PVV-stemmer van iets te overtuigen dat voor de meesten al overduidelijk was, dus ik vergeef het de makers wel, maar het tornt wel iets aan de echte kracht van de film, dat jij namelijk zelf een conclusie moet trekken uit wat je allemaal gezien hebt, en wat daarin allemaal wel of niet ‘waar’ is – EINDE SPOILER ALERT.
Crew & cast
Regisseur David Wnendt (nee, daar zit geen typefout in) maakt eerder al een paar films die aardig op het randje balanceerden: Kriegerin gaat over een neo-nazi-meisje dat ongewild contact krijgt met een Afghaanse vluchteling, terwijl Feuchtgebiete (a.k.a. Wetlands) gaat over een meisje dat nogal rare ideeën nahoudt op het gebied van hygiëne en seksualiteit. Beide films heb ik niet gezien, maar met Er ist wieder da heeft Wnendt m’n aandacht wel getrokken. Het scenario voor deze film is overigens gebaseerd op het boek met dezelfde titel van schrijver Timur Vermes, wat in Duitsland al aardig wat beroering teweegbracht, toen het in 2012 uit kwam.
Oliver Masucci, die Hitler hier speelt, heeft een behoorlijke metamorfose ondergaan in de make-up, want in het echt ziet hij er (gelukkig?) toch heel anders uit. Ik kende hem nog helemaal niet, wat gezien ze enkele TV-rol en slechts vijf films in 23 jaar ook niet zo heel verwonderlijk is. Katja Riemann, die de opportunistische TV-producente Bellini speelt, heeft al bijna 50 film- en ruim 40 TV-rollen op haar naam staan, waarbij er opvallend genoeg meerdere de beruchte naam “Eva Braun” mee kregen, en dat geeft deze film indirect ook wéér wat extra scherpte. Busch zat eerder dus ook al in The Reader, maar had ook een klein rolletje in Der Untergang. En inderdaad: waarschijnlijk zullen alle serieuze Duitse acteurs wel ooit in één of andere film over de Tweede Wereldoorlog gezeten hebben…
Final credits
Yes, ik vond Es ist wieder da onverwacht behoorlijk vet, scherp, bij vlagen hilarisch maar ook snoeihard in z’n kritiek. En nog even iets over die scène tijdens de aftiteling: ik denk dat die wat buiten het reguliere kader vallende scène de reden is dat deze film zowel bij de lokale Pathé als bij het lokale filmhuis draait. Zonder die scène zou ik deze film namelijk vooral in het filmhuis verwachten (mogelijk loop je daar dan ook beter direct aan het begin van de aftiteling weg), terwijl mét die scène de film inderdaad ‘geschikt gemaakt is’ voor het grote publiek, want uiteindelijk is de daarin vermelde boodschap ook wel zo ‘belangrijk’ dat ik vind dat deze wél opgepikt moet worden. Dus ondanks dat ik het jammer vind dat dit de échte kracht van de film wat ondermijnt, ik vergeef het ze wel dat ze deze beslissing genomen heb.
Maar in hoeverre zijn die straatinterviews nou (eng) écht..??