Jason Bourne (2016)
Aan de oppervlakte is Jason Bourne gewoon een vette actiefilm, die qua mysterie nog altijd best goed in elkaar steekt. Kijk je echter iets verder, dan is dit wel echt een zeer duidelijke ‘aflevering’ waarbij we aan het eind weinig verder zijn dan aan het begin. Mogelijk toont de film juist wel dat deze franchise z’n houdbaarheidsdatum al een paar jaar gepasseerd is. Want ondanks de overduidelijke en compleet niet-subtiele ‘Snowden-boodschap’, ontbeert de film datgene dat jou als kijker mee moet laten voelen: een moraliteit waar je in mee kunt gaan. Deze is hier volledig onduidelijk (juist door wat er in de vorige films gebeurd is), waardoor ik me tijdens de film – ik zag ‘m in een voorpremière – al af begon te vragen hoe lullig het voor al die onschuldige slachtoffers van de vele actiescènes was, dat ze volledig nutteloos stierven in een eigenlijk nutteloze strijd.
En ja, dit wordt deels versterkt door de recente aanslag in Nice, maar ook zonder die gruweldaad nog vers in m’n geheugen had ik deze kritiek gehad…
Het verhaal
Bourne (Damon) spendeert z’n dagen in Griekenland, waar hij in illegale boksgevechten wat geld verdient. Hij weet inmiddels wie hij is (David Webb), waarom hij is geworden tot de moordmachine die hij is/was (Jason Bourne), en wie daarvoor verantwoordelijk waren. Z’n voormalige handler Nicky (Julia Stiles) hackt echter de server van de CIA, waarin ze iets ontdekt over een nieuw programma, en over de betrokkenheid van Webbs vader bij Operation Treadstone, het programma dat van David Jason Bourne maakte. Voor de schrijvers van het scenario is dat genoeg om een behoorlijk zwak onderbouwde motivatie voor Bourne te ontwikkelen, en in z’n zoektocht naar wat z’n pa nou precies allemaal gedaan heeft, verplaatst Bourne zich via vette actiescènes in Athene, Berlijn en Londen uiteindelijk naar Las Vegas, waar tijdens een nerd-conventie alle stukken in elkaar moeten vallen en Bourne eindelijk rust vindt..?
Waarom nog meevoelen?
Nee, natuurlijk niet: dit is een franchise, dus het is commercieel gezien natuurlijk ontzettend stom om de film volledig afgerond af te laten lopen. Toch vind ik dat deze film aantoont dat de Bourne-franchise nu al zeker twee films te lang uitgemolken wordt. Ik was ontzettend fan van de heerlijke mix van mysterie en actie-adrenaline uit de eerste films, al was ik nóg meer onder de indruk van die oude miniserie met Richard Chamberlain uit 1988, die ik als kind zag, waarin het enkel om het achterhalen van z’n eigen identiteit ging. Het ‘probleem’ van deze film zit hem echter in de (‘onwerkbare’?) moraliteit van de film en z’n hoofdkarakter. Die is namelijk niet bewust grijs, maar verwarrend. Doordat we inmiddels weten wie Bourne is en waarom hij deed wat ie deed, is het sowieso al lastig om zomaar met hem mee te gaan. Daarbij is het compleet onduidelijk wat een eventuele overwinning van Bourne op z’n tegenstanders nou ‘beter’ maakt aan de wereld. En daarmee voelde ik dus enkel mee met het Bourne-karakter vanwege m’n sympathie voor acteur Matt Damon, die in een speciale boodschap voorafgaand aan de voorpremière het belang van dit soort films in een tijd van Snowden, klokkenluiders en corruptie nog extra benadrukte. Maar helaas zegt de film daar ook niks scherps over, want Jason Bourne is helaas ook geen kritische film die iets zegt over hoe wij als gepeupel via een medium als film zoet gehouden worden met een soort goed vs. kwaad-gedachte, waarin wij worden overtuigd de good guys te zijn (denkt niet elke kant in een conflict dat?), terwijl de machthebbers hun snode plannen zonder enige moraliteit buiten ons gezichtsveld uitvoeren. En tekenend voor mijn kritiek is een speech van Mark Zuckerberg-kloon Aaron Kalloor (Riz Ahmed) over privacy in z’n Facebook-achtige app. Hij weerlegt de angst dat de CIA mogelijk is betrokken bij de ontwikkeling van z’n nieuwe sociale medium door enkel te zeggen: “Nee, dat zijn ze niet!“. Echt tenenkrommend slecht, letterlijk alsof ze ons niet serieus nemen. En nee: het gaat veel te ver om daar wél iets scherps achter te zoeken…
Cast & crew
Damon is natuurlijk weer ontzettend goed in z’n rol, maar daarvoor hoeft hij volgens mij niet veel meer te doen dan flink naar de sportschool te gaan. Alicia Vikander mag wat mij betreft in alle films spelen die de aankomende 20 jaar gemaakt worden, maar haar rol in dezen is ook maar ten dele interessant. Tommy Lee Jones’ groeven in z’n gezicht worden steeds dieper, wat wel past bij z’n rol als doorgewinterde en cynische CIA-directeur, en Vincent Cassells rol als “asset” is niet veel dieper dan z’n karakternaam doet vermoeden. De enige opvallende acteur is Ahmed, die vorig jaar een mooie kleine rol speelde tegenover die angstaanjagende Jake Gyllenhaal in Nightcrawler.
Regisseur Paul Greengrass maakte eerder het tweede (The Bourne Supremacy) en het derde (The Bourne Ultimatum) deel uit de franchise, maar was niet betrokken The Bourne Legacy. Nu Damon echter terug is, is Greengrass dat ook, maar dat lijkt vooral een financiële keuze te zijn geweest. Qua regie is er veel minder aan te merken dan qua scenario, maar dat schreef hij dus ook. Hierin werkte hij voor het eerst samen met z’n editor Christopher Rouse, maar ik hoop niet dat deze Rouse nu denkt een begenadigd scenarist te zijn. Er zitten namelijk meerdere zó beschamend makkelijke argumentaties in het verhaal (die ik bij eerdere Bourne-films niet opmerkte), dat je aan alles voelt dat ze het zelf eigenlijk ook niet goed wisten hoe de film op een wat dieper niveau interessant te krijgen.
Final credits
En daarom zou ik het ook toejuichen deze franchise te stoppen. Denk ook niet dat er een schrijver is die het Bourne-karakter nog wél interessant kan krijgen, in elk geval niet meer in een actiefilm. Maar ja, ik heb daar helaas natuurlijk geen bal over te zeggen, want als er potentieel geld in zit, dan zal die zoveelste film echt wel komen (denk bijvoorbeeld ook aan hoe mooi de Fast & Furious-franchise afgerond werd door die ode aan Paul Walker aan het eind van Fast & Furious 7, maar daar is de achtste toch ook alweer in de maak).
Waar ik dus ooit echt uitkeek naar een nieuwe Bourne-film, daar kijk ik nu dus graag uit naar een Bourne-loze toekomst, deels ook om de herinnering aan die eerste drie Bourne-films niet (verder) onderuit te halen…