Free State of Jones (2016)

Of de makers nou (onterecht) verwachtten dat wij als kijker al voldoende achtergrondinformatie bij dit historische verhaal hadden, dat ze zich mogelijk té strikt aan de waargebeurde feiten wilden houden (en daarom niet voor extra dramatisering wilden kiezen), dat ze de balans tussen geschiedenis en drama niet juist wisten te krijgen of dat ze gewoon niet zo ‘goed’ zijn als filmmakers weet ik niet, maar Free State of Jones voldeed totaal niet aan mijn wat hoge verwachtingen. Niet dat de film geen scènes bevat die me raakten hoor, maar uiteindelijk voel ik vooral een teleurstelling over deze gemiste kans, want ik weet eigenlijk nog altijd niet wat de makers nou met de film wilden. Buiten laten zien dat Matthew McConaughey zulke rollen inmiddels iets te makkelijk met een paar nonchalante vingers in z’n neus speelt…

Het verhaal
Aan het eind van de Amerikaanse Burgeroorlog is Newton Knight (McConaughey) een verpleegkundige in één of ander veldhospitaal op de slagvelden van Mississippi. Hij toont al snel een inzicht in die oorlog die duidelijk refereert aan bijvoorbeeld de recente Irak-oorlog (“I’m not fighting for their cotton!“), en als ’n jochie uit z’n woonplaats in z’n armen sterft besluit hij z’n lichaam terug te brengen naar Jones county. Daar aangekomen duikt ie kort onder bij z’n vrouw Serena (Keri Russell) en zoontje, wanneer hij bemerkt dat de Zuidelijke troepen, waar hij dus ook deel van uitmaakt, nogal plunderend ‘belasting’ innen bij de achtergebleven boerinnen, en daarbij nogal grof te werk gaan. Hij helpt z’n buurvrouw tegen zo’n rooftocht, maar dan weet heel het leger dat hij dus gedeserteerd is en rest hem niets meer dan een schuilplaats vinden in de ondoordringbare bayou van Mississippi. Z’n vrouw en zoontje vertrekken naar betere oorden, dus er is weinig dat hem tegenhoudt om gevoelens te ontwikkelen voor de prachtige slavin Rachel (Gugu Mbatha-Raw).

Ondertussen is Knight een soort van natuurlijk leider geworden van het groepje vluchtelingen in het moeras: veelal ex-slaven, maar de groep wordt gedurende de oorlog steeds meer aangevuld met andere deserteurs, waarbij een multiculturele groep ontstaat waarin het vrij ‘normale’ racisme uit die tijd nogal makkelijk terzijde wordt geschoven. Knights strijd tegen de Zuidelijke troepen verloopt vrij voorspoedig, en in die montage springen we diverse keren vooruit naar een rechtszaak die zich 65 jaar later afspeelt, halverwege de 20e eeuw (1948, om historisch correct te zijn). In die rechtszaak wordt een nazaat van Knight verweten dat hij voor 1/8 zwart is, en daarmee helemaal niet mag trouwen met een blanke vrouw. En ja, daar zit ook al voldoende drama in om een hele film mee te vullen…

Rustig maar volgepropt
Daarmee kom ik bij de waarschijnlijke reden waarom deze film niet werkte voor mij: er is geen duidelijke keuze gemaakt in wat het primaire drama van deze film moet zijn, waardoor ik me dus de hele film door afvroeg waar het naar toe ging, hoe lang het nog ging duren (in mijn beleving was de film ook erg traag!), en waarom de verschillende verhaallijnen door elkaar heen geknipt waren. Want in het historische verhaal zelf zat zeker al genoeg potentie voor een interessante film, maar dan was een ander (en uitgebreider) exposé beter geweest. En dat had ook gekund, als die ‘moderne’ verhaallijn, die sowieso wat onbegrijpelijk afleidt, eruit was gelaten. Of had je wél gefocust op het feit dat de wetten in 1948 nog net zulke racistische ondertonen kenden als de wetten voor Lincolns abolition in 1865, en had dat doorgetrokken naar onze tijd. Of, en nu kom ik eigenlijk op het interessantste van Newton Knights levensverhaal: had het feit dat hij na de Burgeroorlog met twee vrouwen leefden, waarmee hij twee gezinnen had, als rode draad genomen. Want hoe apart is het dat deze vrouwen het van hem accepteerden dat hij bij beide vrouwen meerdere kinderen verwekte (in de film gemakshalve één bij elke vrouw, maar in werkelijkheid had hij vijf kinderen met Rachel, en maar liefst negen met Serena!), en ze ook nog eens vreedzaam als buren samenleefden? In de film wordt hier in één – overigens best goede – scène thematisch naar verwezen, maar het lijkt daarmee dus vooral een teken dat alles er schijnbaar in moest.
En doordat de film juist zo vol zit, zorgde dat er dus helaas ook voor dat ie voor mij daardoor op geen van de potentiële vlakken echt werkte…

Cast & crew
Mogelijk dat daarin ook de reden schuilt dat ik hierboven McConaugheys acteren wat nonchalant noem, als in: hij wordt als een clean cut held neergezet zonder vrijwel één scherp randje, en dat is jammer. Juist omdat McConaughey z’n voormalige tieneridool-status ontgroeide door rollen te spelen waarin hij controversiëler en/of meer edgy was, waarin hij iets van z’n eigen duisterheid kwijt kon. Iets wat mogelijk ‘climaxeerde’ in het eerste seizoen van True Detective. Russell speelt normaliter wat ‘zielige’ vrouwen waarbij ik me wel eens erger aan haar ‘in koplampen starende oogjes’-kwetsbaarheid, maar die past hier eigenlijk best goed. Mbatha-Raw herkende ik niet uit Jupiter Ascending, en moet ook eerlijk toegeven dat ik bij enkele van haar scènes wat frictie voelde in haar acteerwerk. Ik kan m’n vinger er niet precies achter krijgen waarom, maar ik vond dat haar dialogen wat opzichtig ‘informatief’ overkwamen.
Wat natuurlijk net zo goed de fout kan zijn van de schrijvers. Leonard Hartman maakt hierin ook z’n debuut, maar acteur/schrijver/regisseur Gary Ross, die ontzettend veel lijkt op een acteur uit een serie uit m’n jeugd (help me aub als jij er wel op komt), kreeg eerder al Oscarnominaties voor de scripts van Big en Dave, om in 2004 ook als regisseur door te breken met Seabiscuit. Toch lijkt hij hier z’n kaarten wat overspeeld te hebben, want zoals ik al zei: er zitten zeker wat goede scènes in, je voelt eigenlijk aan alles ook wel dat dit project met de juiste instelling is gemaakt, maar het lijkt toch alsof ze iemand misten die écht het overzicht kon houden.

Final credits
Ja, mogelijk is dat wel het woord waarmee je deze film zou kunnen samenvatten: “onoverzichtelijk”.
Ter illustratie hiervan het volgende: er waren meerdere momenten waarop ik dacht: “Ja, zouden ze ‘m hier durven te laten eindigen? Want dat zou ‘m best scherp maken!“, maar dan ging het verhaal toch weer verder. Alsof er nóg iets bij verteld moest worden, alsof er nóg iets – historisch gezien – niet achterwege mocht blijven. Terwijl ik daardoor het gevoel kreeg dat we richting een (dramatische) climax gingen die ik dan wel totaal niet aan voelde komen, maar waar ik wel op hoopte. Maar helaas, die kwam niet…

IMDb: http://www.imdb.com/title/tt1124037