The Founder (2016)
The Founder schetst een vrij scherp beeld over moraliteit in onze vrijemarkteconomie, en stelt eigenlijk dat vooral nietsontziende mensen daarin makkelijker succesvol kunnen worden. Iets waar ik heel toevallig afgelopen week nog aardig verhit met iemand over sprak, en wat je bijna één op één over het succes van ene D. Trump kunt leggen. Alhoewel de achtergrond van Ray Kroc (een geweldig spelende Michael Keaton) veel minder luxueus was dan die van Trump, maar qua onderliggende onzekerheid voelde ik wel flink wat overeenkomsten. Over de man die McDonald’s als franchise groot maakte en de morele keerzijde van ons kapitalistische systeem…
Het verhaal
Kroc is een weinig-succesvolle milkshakemachineverkoper in de jaren 50 van de vorige eeuw. Z’n bedrijf staat op de rand van het faillissement als hij in contact komt met een succesvol hamburgerrestaurantje in Zuid-Californië, gestart en geleid door de broers Dick en Mac McDonald (Nick Offerman en John Caroll Lynch). De broers hebben het productieproces zo geperfectioneerd dat ze in een zeer korte tijd heel veel hamburgers kunnen verkopen. En ook milkshakes, wat de reden is dat ze interesse hebben in Krocs apparaat. Kroc ziet echter al snel mogelijkheden om de formule van de broers uit te zetten als franchise, en na flink wat overtuigingskracht krijgt hij de broers zo ver dat ze erin mee gaan. Hij tekent een contract, omdat de broers wel al door hebben dat Kroc een stuk gladder is dan zij zelf, en dan kan hij op pad om franchisenemers te vinden.
Wat volgt is het ontstaan van de McDonald’s franchise, waar Kroc zich uiteindelijk de oprichter van noemde (vandaar de titel). Iets wat niet het enige loopje is dat hij met de waarheid neemt, maar zoals verkopers/account managers zelf ook wel weten: soms mag je de waarheid wat soepeler interpreteren. Gelukkig blijft de film vooral bij de menselijke relatie tussen Kroc en de McDonald-broers en de overige personen in z’n leven, waaruit je uiteindelijk ook kunt concluderen dat hij werkelijk niks zelf heeft verzonnen. Hij was enkel gewetenlozer (lees: minder geremd door een goed ontwikkelde prefrontale cortex) dan z’n omgeving, en precies dat lijkt het fundament onder z’n succes te zijn geweest.
Empathically challenged…
Neurobioloog Dick Swaab was laatst te gast bij Pauw, waarin hij over een onderzoek sprak waarin overeenkomsten tussen moordenaars/criminelen en topmensen in het bedrijfsleven aan het licht waren gekomen. Iets waar ik met een vriendin, een GZ-psychologe, het ook al ooit over had gehad, en Swaabs verhaal onderbouwde ons eerdere gesprek. Blijkt namelijk dat de ene helft van gevangenen in Amerikaanse gevangenissen een IQ onder de 70 heeft en daarmee als zwakbegaafd betiteld mag worden, maar die andere helft juist als psychiatrische patiënten. Bij deze criminelen is de prefrontale cortex namelijk onderontwikkeld, en laat dat deel van je hersenen nou net je empathisch vermogen, remmingen en normen en waarden bevatten. Met andere woorden: als die minder ontwikkeld is, dan ben je eerder geneigd om iets te doen wat anderen niet leuk vinden, omdat je niet wordt geremd door bijvoorbeeld medeleven met een (potentieel) slachtoffer. Iets waar je zelf dus eigenlijk niet zoveel aan kunt doen. Swaab vertelde dat dit ook enorm handig is voor mensen die in een bedrijf duizenden mensen moeten ontslaan (of dat nu dient te gebeuren omdat het bedrijf anders ten onder gaat of omdat aandeelhouders anders een paar euro minder uitgekeerd krijgen laat ik even in het midden). Als je niet over de gevolgen van die duizenden families nadenkt (of na kunt/hoeft te denken), dan kun je als ‘reorganisator’ dus enorm succesvol zijn.
Koppel dat aan deze film, en dan begrijp je wel hoe zo’n ogenschijnlijk ‘normale’ man als Kroc zijn enorme onzekerheid juist aan de kant kon zetten door ongeremd en over de rug van anderen succesvol te worden. De vergelijking met Trump is natuurlijk zeer makkelijk te maken, alhoewel Trump dus met een spreekwoordelijk zilveren lepeltje in z’n mond is geboren, dus bij hem zal de onzekerheid waarschijnlijk ergens anders vandaan komen (daddy issues misschien?). En als je empathisch vermogen dan minder ontwikkeld is, dan is het natuurlijk geweldig dat jij iets kunt dat anderen niet kunnen en waardoor je ook nog eens ‘succesvol’ kunt worden. Toch moet ik persoonlijk toegeven dat ik ‘blij’ ben dat ik daarom nooit zo succesvol zal kunnen worden, en meer algemeen: wat past deze film dus geweldig in deze tijd, waarin we het ontbreken van empathie (en vooral ook het nodig hebben van een ‘vijand’) lijken te belonen.
Cast & crew
Scenarist Robert D. Siegel schreef eerder het scenario voor het geweldige The Wrestler en de niet al te succesvolle animatiefilm Turbo, dus mogelijk dat we de credits voor de subtiele scherpte toch bij regisseur John Lee Hancock moeten zoeken. Hij was een aantal jaar geleden succesvol met Sandra Bullocks The Blind Side, schreef eerder de scenario’s voor Clint Eastwoods A Perfect World en Midnight in the Garden of Good and Evil, en heeft ooit een rechtenstudie afgemaakt. Mogelijk dat hij daarom redelijk goed inzicht heeft in hoe je als ondernemer succesvol kunt zijn zonder de wet te overtreden, maar wel volgens een moreel kompas leert opereren dat mogelijk niet helemaal strookt met het algemeen belang.
Ik kan me best voorstellen dat Keaton voor z’n rol wederom een Oscarnominatie gaat ontvangen. Hij weet Krocs gluiperigheid namelijk nergens té overduidelijk neer te zetten en koppelt dat ook aan iemand die echt wel door heeft dat hij niet de slimste en/of meest ontwikkelde persoon op aarde is, maar die dus een kans ziet om vrij gewetenloos z’n succes te vinden. Offerman is wederom erg goed als één van de McDonald-broers, waarin hij mooi in balans is met John Carroll – Shutter Island, Crazy, Stupid, Love. – Lynch. Opvallende bijrollen zijn er voor B.J. – Inglourious Basterds, The Office (US) – Novak, Linda – Freaks & Geeks – Cardellini en Laura Dern, als (ex-)vrouw van Kroc, die mogelijk als eerste door had hoe succes en menselijk eigenlijk niet te combineren waren in Krocs leven.
Final credits
Ik weet nog dat ik halverwege de film ontdekte dat we ons als kijkers dienen te identificeren met een vrij nare man, die gewoon niet door heeft dat het moreel gezien helemaal niet zo netjes is om de top dog te zijn in de dog eat dog-wereld die wij hebben gecreëerd. Dat dit nog altijd voldoende urgentie heeft, dat blijkt wel uit de duidelijke link met personen als D. Trump, en dat maakt van The Founder niet alleen een interessante en goede film, maar ook wel een belangrijke. Al bevestigt de film gluiperige zakenmannen mogelijk ook wel in hun gedachte dat alles geoorloofd is, zolang je het juridisch kunt onderbouwen (niet door hebbende dat we niet alle moraliteit in regels en wetten kunnen ‘vangen’).
Daarnaast was het best mooi om te zien hoe ‘puur’ McDonald’s ooit begon, hoewel dat mogelijk wat extra nostalgisch of gedramatiseerd is neergezet. Een scherper contrast met het milieu- en dierverkrachtende bedrijf dat het nu is, is eigenlijk niet mogelijk. Een aanrader dus, als je ook kritisch wilt of durft te zijn op hoe wij onze wereld hebben ingericht…
Sterk stuk, ik voelde ‘em halverwege ook. De identificatie met ongeremd kapitalisme en rijk worden over de rug van anderen. Gek genoeg lees ik in steeds meer recensies het verwijt dat de film scherpte mist, maar daar was wat mij betreft in de tweede helft van de film echt geen sprake meer van?..