Dunkirk (2017)
Yes, Dunkirk is inderdaad een geweldig gemaakte oorlogsfilm die enorm veel indruk maakt, juist door het heroïsche zo ‘aards’ te houden. In combinatie met misschien wel de beste IMAX-cinematografie tot op heden (Hoyte van Hoytema’s eerste Oscarnominatie zal niet de enige zijn voor deze film, if you ask me) lijkt Christopher – Inception, Interstellar, The Dark Knight – Nolan het soms wat te ‘klinisch’ te houden, maar past dat niet perfect bij hoe je als mens completely shocked raakt en oorlog enkel kunt overleven door je gevoelens zo klinisch mogelijk uit te zetten?
Daarnaast triggerde de film voldoende interessante gedachten inzake heldendom en individualisme dat ik op filosofisch vlak nog lang niet ‘klaar’ ben met deze film en was het prachtig summiere gebruik van dialogen niet de enige reden waarom ik kort ook aan Malicks The Tree of Life moest denken…
Het verhaal
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog – de film is zo gedurfd ‘kaal’ dat er zelfs geen datum-titels in beeld verschijnen, al zal deze gebeurtenis in Groot-Brittannië sowieso bekender zijn dan hier – heeft het Duitse leger de Engelsen en Fransen volledig in het nauw gedreven in Duinkerken. Zo’n 400.000 Britse soldaten verzamelen zich op het strand om in een helse week te hopen op iets van redding over zee. Ze worden van alle kanten door de Duitsers aangevallen en vrijwel direct merk je ook hoe oorlog ‘ontmenselijkt’ wordt doordat hooggeplaatsten zich trachten te verschuilen achter boekhoudkundige cijfers.
In dit alles wordt de strijd op land, in de lucht en op zee geïntroduceerd, en als je dan goed oplet merk je al iets van de behoorlijk genialiteit van het scenario. Op zee worden de belangrijkste rollen opgeëist door schipper Mr. Dawson (Mark – Bridge of Spies – Rylance), z’n zoon en diens vriend George, die vanuit Engeland met hun zeiljacht worden opgetrommeld om soldaten te gaan evacueren. We volgen hen een dag tijdens hun ontberingen, terwijl de luchtsteun door een bewust klein squadron Spitfires wordt verzorgd. Hier is Farrier (Tom Hardy) degene waar je het meeste voor juicht, al lijkt z’n strijd tegen de Duitse overmacht vrijwel onwinbaar. Maar langzaam voel je aan dat een grootse climax met nog grootsere overwinnaars helemaal niet gaat komen, zoals oorlog natuurlijk bijna nooit écht winnaars kent…
Intrigerend heldendom
Het ‘ontbreken’ van opzichtig groots heldendom zorgt bij jou mogelijk ook wel voor wat ongeduld en/of (bedoeld) ongemak. Dat komt echter niet, en daarin zit volgens mij ook een deel van wat Nolan wil vertellen. Of in elk geval: daar zit wel een belangrijke reden waarom dat ik de film extra interessant vond, naast het technische meesterschap dat je overal doorheen voelt sijpelen. Ik las heel toevallig gisteren een artikel van De Correspondent over de Ubuntu-filosofie (dat je pas ‘mens’ wordt door eenheid en verbondenheid met alles en iedereen om je heen), en mogelijk dat daarmee ook wel verklaard kan worden waar die (in elk geval mijn) noodzaak vandaan komt om je individuele ‘zijn’ op te offeren om tot held betiteld te worden. Dat we dus voelen dat we ‘goed’ bezig zijn als we onze persoonlijke privébelangen ondergeschikt maken aan het collectief. Nu is daar ook een meer cynische uitleg mogelijk, dat ons ego een persoonlijk offer juist in ons hoofd zó groot maakt, om je te laten voelen dat jij als individu wél echt superbelangrijk bent. Een filosofisch vraagstuk waar ik niet één-twee-drie een antwoord op heb en/of behoef, maar het past wel bij Nolans keuze om – ondanks de flink grote namen in de cast – geen enkele acteur commercieel uit te melken door zijn rol groter te maken. Eigenlijk zie je best vaak één grote mêlee van ondefinieerbare gezichten, waardoor het soms zelfs verwarrend is wie wie nu is.
Cast & crew
Daarom wil ik ook geen seconde te lang stil staan bij Harry ‘One Direction’ Styles’ aanwezigheid in de film. Niet omdat ik nog altijd niet goed weet wie hij nu precies speelde, maar doordat op acteervlak niemand buiten de spreekwoordelijke boot valt (pun intended), was zijn aanwezigheid voor mij een non-issue. In datzelfde licht mogelijk ook tekenend dat het George-karakter helemaal niet wordt gespeeld door Tye – Mud, Cyclops in X-Men – Sheridan, maar door Barry –Trespass Against Us – Keoghan. Maar damn, wat lijken die op elkaar! De grotere namen als Rylance, Hardy, Kenneth Brannagh en Cilian Murphy vervullen eigenlijk allen bijrollen, terwijl de acteurs met de meeste screen time mij totaal onbekend waren. Thematisch gezien de juiste keuze, maar kan me voorstellen dat de commerciëlere mensen bij de studio toch graag groots hadden geadverteerd met vooral Hardy en Styles. Al moet ik eerlijk zeggen: Tom Hardy is in elke film waarin hij speelt volgens mij het coolste karakter. Hier wordt hij niet als ster gepresenteerd, maar zijn star power is zelfs dan onmiskenbaar.
Zoals ik al zei: deze film gaat niet alleen een Oscarnominatie krijgen voor Beste Cinematografie. Van Hoytema wisselt prachtig weidse shots af met af en toe verwarrend onoverzichtelijk camerawerk, perfect passend bij het gevoel dat ze op willen roepen: dat je er zelf dichtbij bent en ook helemaal niet door hebt hoe het allemaal in elkaar steekt. De luchtgevechten zijn echter ongelooflijk vet, waarbij ik een paar keer echt m’n hoofd mee voelde bewegen om te zien waar die Duitse straaljagers nou weer vandaan kwamen. Doordat een groot deel van de film in (of “op”?) onze eigen Urk is opgenomen zie je sowieso opvallend veel Nederlandse namen op de crewlijst staan, en daar voel ik wel wat on-Nederlandse trots bij, to be honest. De grote man is en blijft natuurlijk wel Christopher Nolan, die z’n broers hulp ditmaal wederom niet nodig had om ook het scenario te schrijven. Het duurde even voordat ik door had dat het verhaal niet echt lineair wordt verteld, waardoor de film dus ook iets van ‘puzzelkracht’ heeft. Natuurlijk niet zoals Nolans meesterlijke doorbraakfilm Memento, maar het voegde wel degelijk bij aan de algehele beleving. Daarnaast deed de film me niet alleen vanwege m’n Sheridan/Keoghan-verwarring aan Terence Malicks The Tree of Life denken, maar ook doordat Nolan bewust zo weinig mogelijk dialogen in de film gebruikt (iets waarover ik inzake The Tree of Life ooit hoorde dat Malick óp de draaidagen tegen z’n acteurs zei: “Okay, we hebben nu wel alles gerepeteerd met dialogen en zo, maar ik wil nu dat je alle dialogen ‘speelt’ zonder te spreken!“). Nu zal dat vanaf het begin Nolans bedoeling wel zijn geweest, maar om de kracht van de beelden (en ook het ‘verwarring-acteren’) te illustreren: Dunkirk had zonder kwaliteit in te boeten ook een stomme film kunnen zijn geweest…
Final credits
Ja, dan heb ik het nog eens niet over Hans Zimmers score en de ongelooflijke geluidsmix en -montage gehad, maar ook op dat vlak gaat deze film prijzen winnen.
Maar de reden waarom ik deze nu al bij één van de betere films van het jaar vind horen, is dat Nolan een evenement – dat achteraf werd uitgebuit vanwege z’n ‘propagandakracht’ – juist zonder in your face-boodschap vertelt. Terloops wordt zeker diverse keren over de horrors of war gesproken, die je natuurlijk ook continu ziet, maar ergens voel je wel al hoe iedereen in z’n eigen ‘wereldje’ heeft moeten duiken om überhaupt door te kunnen gaan onder zo’n verschrikking. De manier waarop mensen met dit soort trauma’s dealen (op het moment en direct daarna) wordt ook erg goed verbeeld, nog beter dan ik initieel dacht.
En daarmee is dit ook zo’n film waarvan ik verwacht dat ie in m’n hoofd uiteindelijk nóg beter gaat worden…