First Man (2018)
Allereerst: First Man gaat over Neil Armstrong, niet zozeer (en zeker niet enkel) over zijn prestatie als eerste man op de maan. Allertweet: ondanks dat het nooit bewezen is, zijn er veel mensen die denken dat Armstrong leed aan het Syndroom van Asperger (een ‘mildere’ vorm van autisme). Daar werd in de jaren 50-60 van de vorige eeuw ook nog niet op getest, en het maakt voor z’n prestaties natuurlijk ook geen snars uit, maar de makers van First Man lijken wel bij de ‘Asperger-gelovers’ te behoren, en dat bepaalt niet enkel het verhaal van deze film, maar ook de manier waarop het spektakel eigenlijk juist best achterwege blijft. Wat overigens niets afdoet aan de kwaliteit van deze film hoor, maar mogelijk wel van belang is voor mensen die verwachten naar een vette en dramatische goed aangezette maanlandingsfilm te gaan kijken, want dat is First Man dus niet…
Het verhaal
Armstrong (Ryan Gosling) is allereerst ingenieur, maar daarnaast ook een aardige top-testpiloot op de militaire basis Edwards. De film begint in de tijd dat hij testvluchten in de X1 maakte (zie ook The Right Stuff), waarin hij al toonde in stress-situaties uitermate kalm te kunnen blijven. Als hij op sollicitatie gaat bij NASA, ze zoeken piloten/geïnteresseerden voor het Gemini-project, ‘verrast’ hij de aanwezigen dan ook wel met z’n mooie drijfveren, want die zag ik als kijker ook niet aankomen.
Natuurlijk krijgt hij de baan, en wat volgt is een nauwgezette uiteenzetting van de strijd, maar vooral van Armstrongs beleving hiervan, die de Amerikanen in die tijd voerden met de Sovjets, om wie er als eerste iemand op de maan zou krijgen. In die strijd gaat er aardig wat mis, met veel collega’s van Armstrong, maar de dood die hem logischerwijs toch wel het meest heeft aangegrepen is die van z’n dochtertje Karen, die bezweek aan een hersentumor toen ze nog geen vijf jaar oud was. In veel van de heftige momenten in Armstrongs carrière lijkt hij geïnspireerd te zijn geweest/-bleven door z’n nagedachtenis aan Karen, en in die verhaallijn zit het mooie drama van deze film.
‘Beperkt’ gezichtspunt
Verwacht namelijk geen groots Amerikaans heroïsme met bombastische muziek die naar een climax toewerkt op het moment dat hij z’n wereldberoemde “One step for man” op het maanoppervlak zet. Op dat moment in de film had ik me namelijk al een paar keer afgevraagd of we die landing überhaupt nog wel zouden gaan zien, als in: zouden we die als kijker wel nodig hebben om Chazelle’s intentie te zien/voelen/begrijpen? Ik denk ’t niet helemaal, maar de symbolische actie óp die maan rondt het verhaal wel mooi af. En daarna begon het gissen bij mij: “Zou iemand die sociaal iets ‘begaafder’ was geweest, deze ongelooflijke ervaring – om als eerste mens voet op een ander hemellichaam te zetten – niet een stuk grootser hebben verwoord, zodat die maanlanding een nóg beter volkeren-verbind-middel was geworden?“. Maar ja, ik gebruik termen als “jammer” en “…had gemoeten…” al zo lang niet meer, dat ik nog amper weet hoe dat Engelse gezegde over die verspilde/lekkende melk gaat ;).
Maar het is dus een gedachte die ook bij jou op kan komen tijdens het zien van deze film, waarschijnlijk omdat de makers gekozen hebben om de hele film echt heel dicht óp Armstrong te houden. En dat gebeurt ook bij de meest hachelijke momenten uit z’n carrière, waarin je dus als kijker het overzicht ook aardig kwijt kunt raken, omdat je vrijwel nergens totaalshots krijgt. Zo ga je dus wel mee in hoe hij het beleefd zal (of kan) hebben, en mogelijk was dat ook wel de reden dat volgens mij 98% van de film handheld is gefilmd (het leek alsof enkel de maanshots op statief gedraaid zijn), om een soort van continu aanwezige onderhuidse onrust over te brengen op ons als kijker…
Cast & crew
Gosling leek de ideale keus om Armstrong te spelen. Zijn wat dromerig afwezige blik werd in bijvoorbeeld Drive op een geweldige ‘getroebleerde tough guy‘-manier ingezet, maar hier lijken we daardoor ook vooral ín z’n hoofd te blijven. En dat werkte zo goed, dat een vriendin van me zelfs wat geërgerd raakte door z’n ogenschijnlijke nonchalance/arrogantie, maar ik denk dat dit een bewuste keuze is geweest, om juist z’n sociale onhandigheid te tonen op een manier die niet iedereen zal doen denken aan iets als Asperger. Want dat lijkt me ook het meest klote aan die ontwikkelingsstoornis, dat het op anderen kan overkomen als arrogantie en/of desinteresse. Knap hoe dat door Chazelle nergens 100% duidelijk wordt neergezet (zoals dat achteraf ook niet meer te ‘bewijzen’ valt), wat dus resulteerde in dat verschil van interpretatie tussen vrienden. Degene waar ik acteertechnisch overigens meer van onder de indruk was, dat was Claire – The Queen – Foy, die Armstrongs vrouw Janet speelt. Ze koos ooit voor hem omdat hij ‘anders dan de anderen’ was, maar het lijkt me best lastig om met iemand te zijn die zo goed als niks emotioneels kan of durft te vertellen. Ze zet namelijk een goede combinatie neer van lieve zorgzaamheid voor haar man en een soort moederkloek voor haar kinderen, die verwacht dat de vaderfiguur wel z’n verantwoordelijkheid neemt. En daarin zit een onverzettelijkheid die mij aardig verraste. Het aantal net-wel-net-niet bekende koppen in bijrollen is overigens enorm, waarbij het me dus opviel dat ik veel van die karakters beter ‘kende’ uit Philip Kaufmans ‘klassieker’ uit 1983: The Right Stuff. Maar ook dat past natuurlijk bij de keuze om het verhaal vanuit Armstrong (en z’n verminderde sociale interactie met z’n omgeving) te vertellen.
Chazelle brak goed door met Whiplash en was nog succesvoller met z’n volgende film: La La Land. Nu is First Man natuurlijk met totaal andere intenties gemaakt dan die Ryan Gosling-Emma Stone-musical, maar mocht jij behoefte hebben aan een vergelijking: First Man is veel rustiger en meer ingetogen. De film draait ook niet voor niets óók in arthouse-bioscopen, naast in zo’n grote IMAX-zaal waar ik ‘m zag: iets wat overigens weinig tot niets toevoegt. Juist dus vanwege de thematiek van de film.
Final credits
Nu zal dat ontbreken van groots Hollywood-drama mogelijk ook een commercieel succes van deze film in de weg staan, waarmee de Oscarkansen natuurlijk niet verkeken hoeven te zijn. Gosling zal zeker wel al op een shortlist staan voor beste acteurs, maar ik verwacht dat Foy meer kans maakt op zo’n gouden beeldje (voor haar vrouwelijke bijrol).
Ja, hoe langer ik er over nadenk, hoe beter de film zich in m’n hoofd nestelt als een interessante vertelling over iemand die we als persoon eigenlijk niet zo goed kennen, terwijl hij toch één van de grootste menselijke prestaties ooit uitvoerde. En dan laat de film dus ook mooi subtiel zien waarom deze persoon zo onbekend bleef, ook al stopt het verhaal lang voordat Armstrong en z’n vrouw zich op het platteland terugtrokken, waar hij ooit een stuk van z’n vinger verloor aan een landbouwmachine, en waar ze ogenschijnlijk toch minder sprookjesachtig ‘happily ever after‘ de rest van hun dagen doorbrachten…