Us (2019)
Jordan Peele toont met Us met gemak dat hij de interessantste nieuwe horrorregisseur in jaren is. Net als met Get Out maakte hij ook deze keer geen simpele shock-horror (zoals Saw of The Nun), en ook geen mega-enge-maar-wel-f-in’-goede horror (denk Hereditary), maar een creepy thriller die anderhalve week na het zien nog altijd in m’n hoofd zit. Waar ik vooraf nog ‘bang’ was dat de film veel te eng zou zijn, viel dat gelukkig wel mee (ik ben best een mietje qua écht enge films), maar ik moet toegeven dat ik bij Us ook wat langere tijd nodig had om te ontdekken hoe enorm ‘rijk’ deze film is. Met niet alleen een maatschappijkritische boodschap, maar ook een scherp cynische kijk op vooral de (pop-)cultuur uit de jaren ’80.
En wat een feest moet dit zijn geweest voor de acteurs, waarbij Lupita – 12 Years a Slave, Black Panther – Nyong’o met gemak de hoofdrol grijpt…
Het verhaal
De film opent in 1986, als de jonge Adelaide Wilson (Madison Curry) met haar al gescheiden ouders de kermis op de boulevard van Santa Cruz bezoekt. Dat ze een Thriller-t-shirtje draagt is niet toevallig, want er zitten aardig wat Michael Jackson-in-the-80’ies referenties in de film. Ze verdwaalt wat in haar eentje op de kermis, en als ze in een funhouse schuilt voor de regen, staat ze ineens oog in oog met een wel erg apart ‘spiegelbeeld’. Wat er dan gebeurt, dat is waar het plot van de hele film om draait, maar dat het grote impact op de jonge Adelaide heeft, dat is wel direct duidelijk.
De film springt dan naar het heden, en Adelaide (Nyong’o) is inmiddels getrouwd met Gabe (Winston – Black Panther, Avengers: Infinity War – Duke) en moeder geworden van Zora en Jason. Het is zomer, en de familie staat op het punt op vakantie te gaan. Dat Adelaide nog altijd wat schrikkerig is om terug te keren naar Santa Cruz, dat is best begrijpelijk, maar Gabe is zo heerlijk overtuigend/enthousiast, dat ze wel gaan. Na een ontmoeting met het bevriende koppel Kitty (Elisabeth – The Handmaid’s Tale, The Square – Moss) en Josh (Tim Heidecker), inclusief hun irritant verwende dochters, lijkt alles koek en ei. Maar als ze ’s avonds op hun vakantieadres ‘gestoord’ worden door een gezin dat wel heel erg veel op hen lijkt (“It’s [insert titel]..!“), dan begint de enorm creepy en spannende trip. Want dan is de film pas een minuut of 20 bezig.
Oh ja, als je je bijbel van voor tot achteren kent, weet je dan al wel een beetje wat er – gevoelsmatig althans – gaat gebeuren…
‘Belangrijke’ film
Zo, met bovenstaande heb ik nog totaal niets van het verhaal verklapt volgens mij. Het enige dat ik gelijkgestemden (lees: mensen die écht scary films ook niet trekken) mee wil geven: de film is zeker niet zo eng als ik vooraf dacht. Dus laat angst voor heftige schrikmomenten je zeker niet tegenhouden. Daar hoeft Us het ook totaal niet van te hebben, want de film bevat genoeg interessante thema’s. Al is het ook zeker niet raar als de film je wat verward en/of ’teleurgesteld’ achterlaat, want ook al bleef ik de hele film enorm geïntrigeerd kijken, de ‘boodschap’ is wat minder in your face als dat bij Get Out het geval was. Onbegrip interpreteer ik ook nog wel eens niet 100% positief, dus ik kan me goed voorstellen dat dit voor sommigen zo irritant is, dat je – net als ik overigens – niet direct door hebt hoe enorm rijkgevuld de film is.
De film biedt namelijk een kritische kijk op de onmogelijkheden van the American Dream voor degenen die echt onderaan de ladder staan. En dat er dan een behoorlijk deel van de film teruggrijpt naar de Hands Across America-actie in 1986, waarin veel Amerikanen samen kwamen als statement tegen armoede in dat land, dat maakt het extra scherp. Een soort kritiek op een maatschappij waarin het volk maatschappelijke problemen aan moet pakken, omdat de overheid het achterlaat. En als je dan 30 jaar later weet, dat die actie zo goed als geen succes bleek, dan wordt dat des te scherper. In mijn hoofd althans.
Peele daagt uit…
En dat is niet de enige scherpte van Peele, waardoor ik zo blij met hem ben. Hij toont namelijk ook iets, dat ik direct koppel aan de ‘opkomst’ van Trump/FvD/Orbán. Deze onzekere blanke mannen spelen nogal lomp in op angsten dat de wereld steeds gelijkwaardiger wordt (zouden ze daarom allemaal zo’n fan zijn van Poetin, omdat die aan de macht is in een land waar o.a. homorechten nog achterlijk achterlopen?). Degene die zo’n gelijkwaardigheid het ‘engste’ vindt, dat is natuurlijk de eeuwenlang (over)heersende blanke man. Dus dat Baudet en consorten er alles aan doen om vrouwen terug de keuken in te duwen, evenals mensen met een niet-blanke kleur terug de stilte en klimaatbewuste mensen terug de stinkende rook van een fossiele brandstofmotor in, dat lijkt wat op een kat in het nauw. Dat zulke types mijn houding duiden als ‘oikofobie’, dat is iets wat conservatieve mensen eerder al ‘zelfhaat’ noemden. Inmiddels wekt dat bij mij vooral medelijden/-leven op. Lijkt me namelijk helemaal niet fijn om de wereld zo bedreigend te ervaren. Terwijl dat volgens mij ook totaal onnodig is. Iets wat thematisch overigens ook wel weer ontzettend goed bij deze film past, want keihard ingaan tegen anderen levert ook enkel meer polarisatie op, en als we elkaar niet ‘horen’ en/of benaderen met liefde, kan de wereld eindigen in de hel waarnaar in Us gerefereerd wordt…
Zoiets voelde ik overigens ook al bij de Suspiria-remake; hoe geweldig het is dat verhalen niet meer enkel door blanke mannen worden geschreven/verteld. Er zijn namelijk nog zo gruwelijk veel meer perspectieven te ontdekken, van (voormalig) onderdrukte groepen als vrouwen, de LGBTQ-gemeenschap en mensen met een niet-blanke huidskleur. En wat een weelde biedt de toekomst dan, als je even over je blanke onzekerheid heen leert te stappen. Tekenend hierin is overigens wel hoe sommige witte Amerikanen compleet flipten toen Peele vertelde nooit meer een blank persoon in een hoofdrol te casten. Die verhalen had hij namelijk al miljoenen keren verteld zien worden.
Cast
Nyong’o schittert als nooit tevoren. Natuurlijk was ze al geweldig in haar Oscarwinnende bijrol in 12 Years a Slave, maar hier heeft ze niet alleen de hoofdrol, maar eigenlijk een dubbel-hoofdrol. Met haar rol in Star Wars: The Force Awakens (en ook in The Last Jedi) toonde ze de grootte van haar bereik ook al wat, maar nu zag ik haar voor het eerst in een ‘normale’ rol in een contemporary film: dus zonder veel make-up, en volledig ‘beeldvullend’. Haar stem (en gedrag) als dubbelganger is het ‘engste’ van deze hele film, en zij zorgt er vrijwel eigenhandig voor dat Peele’s visie zo duidelijk voelbaar wordt.
Al wil ik hiermee Winston Duke niet tekort doen hoor. Hij was deels irritant simpel competitief met z’n blanke vriend Josh, maar daarin toonde hij een sulligheid die er ook weer voor zorgde dat wij als kijker af en toe wat spanning weg konden lachen. Dochter Zora, gespeeld door de mij nog totaal onbekende Shahadi Wright Joseph, had ook een goed irritante dubbelganger. Enige die er wat ‘bekaaid’ vanaf kwam, mede doordat z’n dubbelganger de hele film een masker draagt, was Evan Alex, die het zoontje van het gezin speelt. Niet dat hij z’n rol niet goed invulde hoor, maar hij viel iets minder op. Terwijl ik hem dus wel herkende van de mooie TV-serie Kidding (met Jim Carrey!).
Elisabeth Moss is natuurlijk een aardig begenadigd actrice, en hier toont ze eenzelfde onzekerheid (deze keer over haar uiterlijk), waarmee ze haar rol in The Handmaid’s Tale zo naar een topniveau weet te krikken. Tim Heidecker is vooral komiek, maar heeft ook zo’n heerlijk simpele Amerikaanse sportman-uitstraling. Mogelijk is het wel extra cynisch dat deze wat sullige vrolijkerd juist succesvoller lijkt in de wereld, terwijl hij qua intelligentie behoorlijk onder doet voor de alsmaar met hem willen concurrerende Gabe…
Final credits
Ik heb z’n nieuwe The Twilight Zone-afleveringen nog niet gezien, maar na zijn tweede top-horror-thriller ben ik wel erg benieuwd naar dit nieuwe project van Peele.
Aan het eind van Us vroeg ik me overigens wel af, of alles wel klopte. Gezien Peele’s zelfvertrouwen en opmerking dat er helemaal niks in de film zit waar niet over nagedacht is, verwacht ik overigens wel dat het allemaal uiteindelijk blijkt te kloppen hoor. Maar mogelijk moet ik ‘m daarvoor nog een keer gaan kijken. Iets waar ik een dag na het zien eigenlijk alweer zin in had.
Ondanks dat ik dus ook wat verward de zaal uit liep, die eerste keer…