Red Joan (2018)
Allereerst: een film als Red Joan valt of staat bij jouw inlevingsvermogen voor haar motieven, en dat is aardig goed gedaan. Daarnaast is deze waargebeurde spionagefilm – gebaseerd op het boek over het leven van Melita Norwood – inderdaad qua opzet wel te vergelijken met (het betere) The Imitation Game, maar dat maakt ‘m niet veel minder interessant. Mede ook omdat het bij mij en m’n filmvrienden een interessant gesprek opleverde over welke geschiedenis ons verteld wordt. Al lijkt Judi Dench niet echt op haar tenen te (hoeven?) lopen voor deze rol. Ik vond haar jongere versie – Sophie Cookson – ook indrukwekkender acteren…
Het verhaal
De bejaarde Joan Stanley (Dench) leest in de krant over de dood van een voormalig Brits minister. Deze William (Freddie Gaminara) was ooit een studiegenootje van Joan in Cambridge, net voordat de Tweede Wereldoorlog begon. Joan (Cookson) was een wat schuchter meisje, dus als de overduidelijk populaire Sonya (Tereza – Eastern Promises – Srbova) via haar raam hun slaapgebouw binnen sneakt in het midden van de nacht, is Joan nogal onder de indruk. Sonya is op haar manier Joan erg dankbaar, en introduceert haar onder andere aan haar broer Leo (Tom – Cemetery Junction, About Time – Hughes). Als Russisch staatsburgers ontvluchtten Sonya en Leo de Sovjet-Unie ooit, maar vooral Leo hangt het communistische gedachtegoed nog stevig aan. De bijeenkomsten waar Joan steeds veelvuldiger mee naar toe genomen wordt, zijn dan ook behoorlijk socialistisch getinte rallies. Gelukkig is de Sovjet-Unie en haar communisme dan nog geen vijand, maar dat gaat in de loop van de Tweede Wereldoorlog wel veranderen.
Omdat Joan ontzettend goed is in haar studie, krijgt ze een baan aangeboden bij Tube Alloys, een cover voor de Britse pogingen om een atoombom te maken. Dit project begon zelfs vóórdat de Amerikanen aan het Manhattan Project begonnen. Maar beide landen waren er natuurlijk bij gebaat om zo’n bom te ontwikkelen, voordat de Duitsers dit voor elkaar boksten. In de tussentijd nemen de spanningen tussen Groot-Brittannië, Canada en Amerika aan de ene kant, en de Sovjet-Unie aan de andere kant, steeds meer toe. En langzamerhand wordt Leo ook steeds staatsgevaarlijker. Maar Joan is dan allang verliefd op hem. Al blijken haar motieven, om uiteindelijk uit te groeien tot één van de KGB’s meest belangrijke spionnen, dus wel een stuk dieper te gaan dan enkel deze verliefdheid. Motieven waar ze haar leven lang ogenschijnlijk van overtuigd bleef…
Wie schrijft de geschiedenis?
Alles wat wij op school leren over onze geschiedenis (en dus ook over WO II en de atoombom), is voor 99% geschreven door de ‘winnaars’. Met andere woorden: misschien is het wel geschreven om deze winnaars ook de ‘moreel verhevenen’ te doen lijken. Een prachtig thema dat van Oliver Stone’s Alexander een voor mij erg indrukwekkende film maakte. Maar Stone is sowieso wel iemand die lekker tegen de algemeen geaccepteerde Westerse geschiedenis in wil gaan (zie ook z’n Untold History of the United States-serie). Aan het eind van Alexander laat Anthony Hopkins’ karakter het door hem gedicteerde verhaal ook met één besef weggooien, met de woorden: “Ach, dat is puur mijn interpretatie van wat er gebeurd is.”
Wat ik de laatste jaren ook steeds vaker merk met de betere blockbusters (denk Marvel-films), is dat de motieven van de slechteriken soms helemaal niet zo ‘fout’ lijken. Met andere woorden: ook in onze geschiedenis zullen onze ‘vijanden’ gedacht hebben dat zij aan de goede kant stonden. Net zoals wij dat denken. Natuurlijk ligt de waarheid veel genuanceerder, en dat had die jonge Joan dus ogenschijnlijk al door. Want mogelijk is het wel ‘waar’, dat door haar acties miljoenen doden zijn voorkomen. Dat zullen we natuurlijk nooit weten, maar het geeft wel aan dat je eigenlijk alle verhalen over ‘onze’ geschiedenis best kritisch mag bekijken. Want vaak zijn zulke verhalen ook geschreven om dingen goed te praten, en om zaken die we liever niet onder ogen zien, juist weg te laten. En daar staat ook in Nederland nogal spanning op, zoals je elk jaar weer merkt rond eind november/begin december…
Cast & crew
Zoals ik al zei: dame Judi Dench wordt niet echt uitgedaagd in haar rol. Misschien doe ik haar nu wel iets tekort, en speelt ze bewust zo klein mogelijk, maar ik vond dat haar mogelijke ‘ouderdomsvergeetachtigheid’ beter neergezet had kunnen worden. Dit had namelijk zeker een functie in het verhaal – de film wordt verteld vanuit haar herinnering aan vroeger – maar hier hadden de makers meer scherpte/spanning/mystiek in kunnen stoppen. Sophie Cooksons rol – als naïef studentje dat steeds meer een eigen ‘stem’ vindt – lijkt op het eerste gezicht een stuk interessanter, maar die komt ook wel wat beter uit de verf. Je kunt haar trouwens herkennen uit de Kingsman-films. Tereza Srbova speelt een bekende rol op vrij overtuigende wijze, terwijl Ben Miles (als Joans advocatenzoon) en Tom Hughes (als Leo) ietwat te ‘groots’ speelden, in mijn ogen.
De reden daarvoor kan vrij makkelijk gevonden worden in regisseur Trevor Gunns main occupation. Hij was van 1968 tot 1986 namelijk de regisseur van de Royal Shakespeare Company, en maakte een aantal enorm bekende toneelproducties, zoals The Life and Adventures of Nicholas Nickleby, Cats, Les Miserables en Porgy and Bess. Als filmregisseur zorgde hij dat Glenda Jackson één van haar vier Oscarnominaties kreeg, voor haar rol in Hedda. De Emmy-winnende scenarist Lindsay Shapero baseerde het scenario dus op het gelijknamige boek van Jennie Rooney, en als je dan achterhaalt welke zaken waargebeurd zijn (en welke vanwege dramatiek zijn toegevoegd), dan begrijp je bepaalde acties in de film beter. Al wordt er daardoor ook een paar keer vergeten iets dieper in te gaan op bijvoorbeeld de rol van Joans zoon…
Final credits
Maar soit: Red Joan gaat zeker niet voor de beste film van het jaar, maar is – als een mij onbekend waargebeurd verhaal – zeker wel interessant. Dat de acteurs niet tot het gaatje hoefden te gaan, en dat er veel meer in het verhaal zat, dat komt vooral ook omhoog nu ik de film deze extra recensie-aandacht geef. Als in: hoe meer ik erover schrijf, des te kritischer ik verwacht te gaan worden. Terwijl het verhaal zelf echt wel de moeite waard is, en ons gesprek naderhand ook wel door meer mensen gevoerd mag worden. If you ask me…