Three Identical Strangers (2018)
Het verhaal aan de oppervlakte van deze documentaire – over drie identieke jongemannen die op hun negentiende elkaar en hun ‘drielingschap’ ontdekken – is zo ongelooflijk, dat dit het kijken van Three Identical Strangers al meer dan de moeite waard maakt. Maar als de initiële awe wat is gaan liggen, en tal van TV-optredens nationale bekendheden heeft gemaakt van deze jongens, wordt het verhaal wat duisterder. Ik voelde een beetje die Capturing the Friedmans–vibe opkomen, zeker toen onderzoeksjournalist Lawrence Wright in beeld verscheen. Hij schreef onder andere namelijk het boek waarop Alex Gibney besloot zijn geweldige Scientology-fileer-documentaire Going Clear te maken.
Maar wat misschien wel het knapste is aan Three Identical Strangers, is dat je als kijker ook wat heen en weer gehusseld wordt. Waardoor je je eigen interpretatie op deze documentaire kunt projecteren. Plus: beïnvloedt de documentaire nu het grotere verhaal, zoals eerdergenoemd ‘oppervlakkig’ verhaal dat in 1980 ook al deed..?
Het verhaal
Natuurlijk is de impact van deze documentaire het grootst, als je helemaal niks weet. Nu heb ik in m’n inleiding weinig meer losgelaten over de inhoud, dan wat de titel al doet vermoeden natuurlijk. En heb je íets over deze film gehoord, dan waarschijnlijk al meer dan ik hierboven heb gemeld. Maar wat ik wel (wederom) wil aangeven: beter weet je niets, en sla je mogelijk deze en aankomende alinea over.
Maar Three Identical Strangers begint dus, wanneer de 19-jarige Robert Shafran naar een community college in de Catskills (ja, die naam komt uit het Nederlands) in upstate New York vertrekt. Het is z’n eerste schooldag, en initieel vind ie het wel heel vet, dat iedereen hem zo enthousiast begroet. Als meiden hem iets te intieme zoenen geven en hij veelvuldig de naam Eddy toegeroepen krijgt, begint het echter wat vreemd te worden. In z’n studentenkamer wordt op de deur geklopt, en wederom wordt hij zó stevig herkend, dat de eerste vraag van deze studiegenoot is: “Ben jij geadopteerd?”
Het antwoord is bevestigend, en voordat Robert het weet, zit hij in de auto naar Long Island, bellen ze aan bij een huis, en staat hij ineens oog in oog met z’n spiegelbeeld Eddy. Beiden geboren op 12 juli 1961, en beiden geadopteerd door Joodse ouders via hetzelfde adoptiebureau. Nieuwswaardig tot en met natuurlijk, en als het artikel in The New York Post verschijnt, inclusief foto van deze twee kerels, dan schrikt ene David Kellman zich nogal de pleuris. Hij blijkt namelijk de derde identieke jongeman te zijn.
We zijn dan pas op een kwart of een derde van deze documentaire, maar wat zich daarna ontspint, is sowieso te ongeloofwaardig om niet waargebeurd te zijn. De documentaire verandert dan namelijk langzamerhand in thriller-achtig drama met een nogal creepy The Boys from Brazil-herinnering…
Waar te beginnen?
Inderdaad, zonder teveel van deze enorme plot-twists prijs te willen geven, wil ik de enorme indruk die alles op mij maakte, toch wel op één of andere wijze duiden. Nogmaals: lees deze alinea ook niet, als je écht niks wilt weten, want zonder – SPOILER ALERT – zou dit één groot leeg vlak zijn. Maar waarom ik dus aan Capturing the Friedmans moest denken, is omdat je als kijker meegenomen wordt in diverse tegengestelde conclusies. Zo blijken de jongens dus deel te zijn geweest van een nogal Nazi-aanvoelend experiment – denk Joseph Mengele – en zijn ze bewust in verschillende gezinnen geplaatst, en daarna ook enorm goed in de gaten gehouden. “I feel like a lab rat,” zegt de inmiddels volwassen David. Maar was dat experiment onderdeel van een onderzoek naar nature vs. nurture, of richtte het onderzoek zich meer op de erfelijke overdraagbaarheid van psychische/psychiatrische aandoeningen? En ging die studie juist de doofpot in, omdat hun verhaal in de openbaarheid kwam en de onderzoekers wat in paniek raakten? En zorgt deze documentaire er nou voor dat de onderzoeksgegevens wél openbaar gemaakt mogen worden, waardoor de documentaire dus zelf ook een extra rol speelt bij het onderwerp waarover het documenteert? Dat zou het drama wel perfect rond maken dan. En hoe tenenkrommend cynisch voelt het ook aan, dat dit nogal Nazi Duitsland-aanvoelende onderzoek juist gedaan is met de hulp van een Joods adoptiebureau, wat overzien wordt door een zeer politiek invloedrijke Joodse belangenorganisatie – EINDE SPOILER ALERT?
Crew
Dat zoiets gedurende anderhalf uur interessant én in balans blijft, dat is natuurlijk de verdienste van documentairemaker Tim Wardle. Mij totaal nog onbekend – z’n vorige werk roept niet direct interesse op – maar het is knap hoe hij heen en weer switcht van “WTF?” naar drama, en van ietwat gekunstelde reconstructiescènes tot archiefmateriaal van bijvoorbeeld een beroemd Phil Donahue-optreden. Opvallend dat Wardle op een gegeven moment ook zelf te horen is, als hij tóch een directe vraag moet stellen aan iemand die hij interviewt. Dat is het moment dat duidelijk wordt dat er wel degelijk iemand aan het roer staat, terwijl zeker de eerste helft van de documentaire nog makkelijk kon meeliften op het opzienbarende verhaal van de ontdekking van elkaar. En wat vooral knap is, is dat bepaalde personen vrij kaal worden geïntroduceerd, die ineens superveel achtergrondinformatie lijken te willen/kunnen delen over het ‘experiment’, maar allen ook wel weer een eigen agenda en/of motivatie blijken te hebben. Iets wat het nog intrigerender maakt.
En als Lawrence Wright in beeld komt, en je weet z’n rol bij Going Clear én als schrijver van de 9/11-voorbereidingen-serie The Looming Tower, dan weet je ook direct dat het achterliggende verhaal mogelijk nóg indrukwekkender gaat zijn. Maar dat is mooi aan jou om zelf te ontdekken allemaal…
Final credits
Waarom deze documentaire – net als het prachtige Won’t You Be My Neighbor (over kindervriend-tv-held Fred Rogers) – afgelopen februari niet meedeed voor de Oscar voor Beste Documentaire, daar begrijp ik vrijwel niks van. Zoveel lagen – uiteindelijk is het zelfs/ook prachtig om de onmacht in de ogen van Eddy’s vader te zien – zo’n ongelooflijk verhaal, zoveel onbeantwoorde complot-oproepende vragen, en zo’n interessant drama én onderwerp. Of zouden de powers that be wat angstig zijn voor wat nog meer aandacht voor deze documentaire teweeg zou brengen?
Nee, laat ik niet die complot-kant op gaan. Het is nu vooral mijn taak om jou naar deze documentaire te krijgen, want volgens mij raakt dit verhaal iedereen wel op één of andere manier. Het raakte ene Madonna overigens ook, want in de hoogtijd van hun populariteit werden ze in New York ook zo van straat geplukt, om tien minuten later een cameo te spelen in Desperately Seeking Susan (zie still hierboven)…