The Professor and the Madman (2019)
The Professor and the Madman is een beetje A Beautiful Mind meets The Imitation Game meets The Man Who Knew Inifinity, oftewel: de dramatische spanningsboog wordt grotendeels gecreëerd door een afkeer tegen stramme wetenschapsregels. Diepere inzichten inzake ‘waanzin’ ontbreken echter vrijwel volledig (daarin is bijvoorbeeld At Eternity’s Gate veel ‘beter’), ook al mag Sean Penn behoorlijk los gaan in z’n rol. Geregisseerd (?) door de schrijver van Mel Gibsons Apocalypto, maar onze ‘mad Mel‘ (b)lijkt qua regie en/of productie veel bepalender te zijn geweest dan z’n hoofdrol doet vermoeden.
En wat doet die ontzettend grote naam bij de schrijfcredits..?
Het verhaal
In een vrij klassiek opgebouwd verhaal vertelt The Professor and the Madman over de vrijwel ondoenlijke opgave om de inmiddels wereldberoemde Oxford English Dictionary te maken: een uitputtende encyclopedie met ALLE woorden uit de Engelse taal, inclusief hun betekenis. Enorm monnikenwerk natuurlijk, maar zeer creatief opgelost door onze titulaire autodidact, professor James Murray (Gibson). Voor deze immense taak riep hij eind negentiende eeuw namelijk de hulp in van eigenlijk iedere geïnteresseerde in het Engelssprekende gedeelte van de wereld.
In een parallelle verhaallijn hebben we dan al gezien hoe de Amerikaanse Burgeroorlog-arts Dr. Minor (Penn) z’n P.T.S.S.-avant-la-lettre botviert op de totaal onschuldige man van de 99,9% van de film weduwe zijnde Mrs. Merrett (Natalie – Margaery Tyrell in Game of Thrones, The Hunger Games: Mockingjay – Part 1 – Dormer). Minor ziet overal demonen (of de geesten van mensen die hij ooit iets misdaan heeft?), dus het is logisch dat hij na deze vergismoord wordt opgesloten in een tehuis voor de ‘crimineel-gekken’. De dienstdoende opzichter – Dr. Richard Brayne (Stephen – Stannis Baratheon in Game of Thrones – Dillane) – staat echter nogal open voor verrassend progressieve behandelmethodes, dus hij reageert erg positief als Minor de oproep van Murray toevallig oppikt en zich volledig stort in het beschrijven van ontzettend veel woorden. Minor heeft natuurlijk niet alleen tijd zat, maar het monnikenwerk lijkt z’n waanbeelden ook behoorlijk te onderdrukken. Als hij daarna ook nog z’n Amerikaans-legerpensioen volledig schenkt aan Mrs. Merrett, ontstaat er ook nog een extra verhaallijn inzake vergeving, die de film ook een best interessante – zij het behoorlijk gefabriceerde – extra laag bezorgt…
Op zoek naar zingeving?
Ja, deze kop bedoel ik dubbelzinnig. Het slaat namelijk op mijn zoektocht om uit deze niet enorm memorabele film ‘meer’ te halen dan er waarschijnlijk in zit, maar dus ook op één van de sub-boodschappen van deze film. Het meewerken aan het opstellen van deze encyclopedie geeft Dr. Minor namelijk het gevoel nog iets voor de wereld kan betekenen, want het wordt wel heel overduidelijk gemaakt dat hij spijt heeft van z’n daad. En ergens zit daar wel iets interessants/moois in, dat je – ongeacht je verleden – altijd voor het ‘goede’ kunt kiezen, wat dat ook moge zijn. Nu weet ik niet of psychiaters het daarmee eens zijn; mogelijk geldt dit enkel voor mensen die tijdelijk ontoerekeningsvatbaar zijn, maar is dit niet zo makkelijk gesteld voor gewetenloze socio- en/of psychopaten? En omdat hier verder niet op ingegaan wordt, vrees ik dat mijn wens om ‘meer’ uit deze film te halen groter is dan dat de makers hier echt iets over wilden (of ‘konden’) zeggen.
Maar ergens voelt het allemaal ietwat te simpel/plat/ongestuurd aan. Dat het een waargebeurd verhaal is, waarvan de grote lijnen echt nog wel zullen kloppen, dat maakt het wel opmerkelijker. Maar zo’n verzonnen ‘liefdesverhaaltje’ trekt de film uiteindelijk toch wel weer behoorlijk naar beneden…
Crew & cast
En toen las ik zojuist dus pas, dat regisseur Farhad Safinia werd ontslagen na de opnames. IMDb vermeldt hem overigens nog wel als regisseur, maar dat zijn hand niet zo zichtbaar is in de film, dat insinueerde ik in de inleiding al. En in dat licht beginnen andere kritiekpuntjes nu ook wat op hun plek te vallen. Want ook al gaat Sean Penn goed los in z’n rol, wat ook wel past bij iemand die lijdt aan schizofrenie, de fijnzinnigheid is wel volledig uit die rol gerukt. Zou de film een zelfverzekerde regisseur met een duidelijke visie gemist hebben? Mogelijk wel vanuit een soort star struckness dat ie van Mel de stap naar regisseur mocht zetten? En dat in de vertaling van Simon Winchesters boek te weinig leiding is genomen, om ‘boekmotieven’ écht te vertalen naar ‘filmmotieven’..? Opvallend overigens dat naast Safinia en Todd – Perfect Stranger, Sully – Komarnicki (tevens producent van Will Ferrells Elf; a.k.a.: wat een aparte filmografie!), Deliverance-regisseur John Boorman een schrijfcredit heeft gekregen. Al lijkt ook daar IMDb weer ‘strijdig’ te zijn met zo’n beetje alle andere bronnen. Met andere woorden: deze film lijkt een nogal aparte productie gekend te hebben.
Gibson was overigens al bijna 20 jaar bezig met deze verfilming, voordat de opnames daadwerkelijk startten. En eerlijk gezegd: ik had vooraf de meeste twijfels over de geloofwaardigheid van Gibson in één van de titelrollen, maar hij past misschien wel ’t beste in z’n rol. Gezien de tijd die hij in het project gestoken heeft, is het natuurlijk ook niet raar dat hij z’n rol ook ‘het meest serieus’ lijkt te hebben genomen. De overige acteurs lijken zich namelijk niet echt hard in te hebben gespannen, in rollen die ook weinig uitdagend leken. En mogelijk maakt dat Penns acteren nog wel iets teleurstellender, omdat zijn rol natuurlijk de meeste potentie had. Hij lijkt toch wel iets van sturing nodig te hebben. En eigenlijk ook wel weer eens een écht goede rol, want de laatste waarin hij mij echt positief opviel, was die van de fragiele ouwe rocker Cheyenne in Paolo – La grande bellezza – Sorrentino’s This Must Be the Place. Want toen ik gisteravond z’n vorige rol zag – in The Gunman, van één van Luc Bessons werknemers bij z’n lopendebandfilmmaatschappij – begon ik toch wel lichtelijk terug te verlangen naar het pré-This Must Be the Place-tijdperk, met The Tree of Life, I’m Still Here, Milk, 21 Grams, Mystic River, en zovele andere geweldige films.
Final credits
The Professor and the Madman blijkt dus ook zo’n film, dat hoe kritischer je ‘m kijkt, hoe meer kritiek je zult vinden. Ik zag ‘m met een behoorlijke verkoudheid, en nam ‘m niet echt serieuzer dan een ‘waargebeurdverhaalfilm’ op TV, en dan is ie zeker wel de moeite waard. Verwacht je echter meer, mede door de aanwezigheid van behoorlijk veel talent in de cast, dan zou je wel eens teleurgesteld kunnen worden. En als je dan uitzoekt hoe deze film uiteindelijk tot stand is gekomen, met zelfs een rechtszaak tussen verschillende productiemaatschappijen, dan begrijp je ineens ook wel dat die gevoelde onbalans in het verhaal (en de montage), helemaal niet het grootste probleem was van dit nogal lastige project…