For Sama (2019)

‘Gepromoot’ als documentaire die eindelijk eens een vrouwelijk oorlogsperspectief laat zien, betekent niet dat For Sama minder hard of grof is in wat je te zien krijgt. Ik heb in m’n aantekeningen na afloop nog nooit zoveel uitroeptekens gebruikt, nadat ik initieel m’n intense beleving eigenlijk niet onder woorden kon brengen. Hoe enthousiast ik ook was over Honeyland, dat For Sama de Oscar voor Beste Documentaire niet heeft gewonnen (ten koste van ’t echt wel mindere American Factory), dat is eigenlijk de enige echte ‘schande’ van de afgelopen Oscaruitreiking. Beste universum, wil je dit compenseren door For Sama op te nemen in de geschiedenisboeken? Want ik heb nog nooit zó intens een oorlog beleefd, en ik ga de oorlog in Syrië nooit meer los zien van dit meerdere keren tot tranen ontroerende verhaal…

Het verhaal
Waad is een 18-jarige rebelse en mooie Syrische meid (ze heeft van die ogen die je ook veel bij jezidi-vrouwen ziet) die in 2009 naar Aleppo vertrekt om daar aan de universiteit te gaan studeren. Twee jaar later begint de burgeroorlog, vooral volgend op studentenprotesten in Aleppo. Protesten waar Waad haar camera inzette om de wereld te tonen wat er gebeurde. Dat haar beelden gebruikt werden door het Britse Channel 4 wist ik niet, iets dat in deze documentaire overigens ook geen rol speelt. Het is wel een teken dat ze interessante verhalen te vertellen had, en dat ze dat met deze documentaire ook doet, dat merk je meteen. De titulaire Sama is namelijk haar dochtertje van een paar maanden oud, en eigenlijk vertelt Waad grotendeels over de beelden die ze eerder schoot heen, om aan haar dochtertje te vertellen waarom ze in Aleppo gebleven zijn, ook nadat de stad volledig belegerd werd.

Je voelt namelijk direct dat Waad vrijwel elke minuut van haar leven in levensgevaar is. We leren namelijk dat ze verliefd wordt op haar beste vriend Hamza, die als dokter provisorische ziekenhuizen bouwt en in stand houdt, om de gewonden te kunnen verzorgen. Daar voelen Waad en Hamza ook hun verantwoordelijkheid liggen: Hamza wil zoveel mogelijk mensen redden, Waad voelt direct dat de verschrikkingen vastgelegd moeten worden. Dat ze daarbij hun eigen leven riskeren, daar kiezen ze zelf voor. Maar als Sama geboren wordt, en eigenlijk de ontvanger is van Waads voice-over bij deze documentaire, voel je ineens óók de gruwelijke innerlijke strijd van een moeder die haar dochter koste wat kost wil beschermen, naast haar principiële overtuiging dat ze haar stad en inwoners niet kan en mág verlaten. Want wat voor voorbeeld geeft ze haar dochtertje dan..?

Sprakeloos indrukwekkend
Wat ik vooraf dus ook nog niet wist, is dat Waad voor haar verslagen vanuit Aleppo reeds een internationale Emmy won, als eerste Syriër ooit. Dat For Sama daarna de prijs voor beste documentaire in Cannes won, en de meest genomineerde documentaire bij de BAFTA’s ooit werd, dat is volkomen logisch. For Sama is namelijk zo ongelooflijk indrukwekkend, dat ik de claim van het ook erg goed gemaakte 1917 – dat die film je écht laat voelen hoe het ín een oorlog is – bijna lachwekkend vind. Hier voel je het namelijk pas echt, en dan zonder de ‘veilige afstandelijkheid’ die 1917 biedt, omdat die zich ruim 100 jaar geleden afspeelt. For Sama speelt zich 3,5 jaar geleden af, met overal smartphones met camera’s en prachtige droneshots van een kapotgeschoten stad, die een grof indrukwekkend contrast vormen met het bloed en de horror om Waad, Sama en Hamza heen.
Normaliter kijk ik weg bij het zien van bijvoorbeeld echte lijken in reportages, maar als ik dat had willen volhouden, dan had ik na een paar minuten moeten stoppen met kijken. Daardoor voelde ik dus mogelijk wel heeeeeeeeeeel lichtjes wat de jonge Waad zelf ook voelde, en toen ik zag hoe er ook jonge kinderen tussen die eerste massaslachtingsslachtoffers rondlopen (op zoek naar bekenden?), toen voelde ik de eerste koude rillingen over m’n rug lopen. Dat was echter slechts een opmaat naar veel grovere shots, die nergens voor effectbejag worden getoond, maar volledig functioneel zijn. En dan komt die scène met die keizersnee-baby die geen pols heeft…

Crew
Eén van de redenen waarom deze documentaire zo indrukwekkend is, is dat je de hele documentaire in je achterhoofd rekening houdt met de mogelijkheid dat Hamza, Sama of Waad (of allemaal) ook elk moment kunnen sterven. De paniek als Waad haar dochtertje weer eens kwijt is in de chaos voelt meerdere keren als een messteek in je hart, maar ik kan me ook voorstellen dat je wilt weten wat er met hen gebeurd is. Omdat ik die spanning niet weg wil halen voor jou, kun je hieronder (onder de IMDb-link) een stukje door scrollen, dus daar vind je meer. Al heb ik zelf ook weinig meer uitgezocht dan dat…

Final credits
Meer wil ik eigenlijk niet vertellen over deze fantastische documentaire. Ik kan wel los gaan over de waarschijnlijk politiek-getinte motieven achter de Oscarwinst van American Factory (mensen hoopten mogelijk dat producenten Michelle en Barrack het podium op zouden komen bij winst, wat overigens niet gebeurde), maar om het om te draaien: mogelijk is For Sama wel té goed, té indrukwekkend en af en toe té intens. Want eerlijk is eerlijk, volgens mij stompte ik halverwege ook wat af. Waarschijnlijk als soort van beschermingsmechanisme, want For Sama is zeker niet voor tere zieltjes.
Maar wat mij betreft dus wel een ‘klassieker’ voor de geschiedenisboeken..!

IMDb: https://www.imdb.com/title/tt9617456

Nadat Waad, Sama en Hamza als één van de laatste Aleppo (gedwongen) verlieten tijdens een staakt-het-vuren, zijn ze uiteindelijk in Engeland beland, waar ze inmiddels met z’n viertjes wonen (samen met Sama’s zusje!).