Honeyland (2019)
Als een film wordt genomineerd voor Beste Documentaire én voor Beste Internationale Film (a.k.a. ‘Beste Buitenlandse Film’), dan ga ik me als filmnerd direct afvragen of het dan ook mogelijk is dat een (Amerikaanse) documentaire genomineerd kan worden voor Beste Film. En ja, dat schijnt dus te kunnen, maar is nog nooit gebeurd.
Maar deze dubbele nominatie was voor mij natuurlijk ook de reden om deze documentaire zo snel mogelijk te zien, en gelukkig maar. Wat een prachtige, licht-poëtische beelden van een bijna verloren ambacht, waarop volgens mij honderden metaforen/parallellen met onze omgang met de planeet (en elkaar) te projecteren zijn. En dan begrijp je ineens waarom deze zoveel prijzen won op het afgelopen Sundance Film Festival…
Het verhaal
Hatidze Muratova is één van de laatste vrouwelijke ‘honingjagers’ van Europa: ze produceert honing, waarbij ze gebruikmaakt van wilde bijenvolkeren. Dit brengt haar dus op de mooiste plekken rondom haar ‘huis’ ergens in Macedonië (ze reist in één scène naar Skopje voor inkopen), en de traditionele, natuur-gecentreerde manier waarop ze haar ambacht uitoefent, bracht me sowieso al in een fijne relax-modus. Thuis zorgt de 55-jarige Hatidze voor haar half-blinde moeder van 85. Ze is nooit getrouwd, omdat haar overleden vader schijnbaar geen enkele kandidaat geschikt vond, dus ergens lijkt ze wel blij met de komst van een nomadisch levend Turks gezin, met een stuk of tien kinderen. Wat leven in de brouwerij, en de kinderen zijn direct gefascineerd door Hatidze’s manier van werken.
Pa Hussein is echter een opportunist, en kan z’n vele kinderen enkel voeden als hij elke kans om geld te verdienen aangrijpt. Zijn interesse in Hatidze’s honing lijkt dan ook wel oprecht, maar al snel besluit hij zelf ook honing te gaan produceren. Maar ja, opportunist als hij is, breekt ie zo’n beetje elke traditionele regel van het ‘honingjagen’, want die zijn natuurlijk helemaal niet efficiënt. Als een rijke handelaar het gezin verleidt met veel te lekker eten en luxe, besluit Hussein ook het laatste advies van Hatidze in de wind te slaan. Met alle gevolgen van dien…
Geënsceneerd of mega-geduldig?
Ik schreef bovenstaande alinea bewust alsof Honeyland een gescripte film is, want zo voelen veel van de shots ook aan. Juist omdat ze zo precies een prachtig verhaal vertellen, en je dus bijna niet kunt geloven dat ze voor elke volgende stap in het verhaal, een shot hadden gefilmd dat er exact bij paste (of omgekeerd). Als in: het is wel degelijk een documentaire, maar soms klopt alles bijna té goed. Dat is natuurlijk een geweldig compliment, waarschijnlijk voor het engelengeduld van de makers. Want zoals het verhaal zich ontspint, daarvoor ben je als documentairemaker natuurlijk vooral heel erg afhankelijk van ‘de werkelijkheid’ die je op camera vastlegt. Dat die werkelijkheid zich dan ook nog eens in de prachtige Macedonische heuvels bevindt, dat maakt van veel van de beelden bijna schilderijen (zie die still hierboven, dat is toch net een Vermeer-schilderij?). Terwijl het verhaal dat verteld wordt juist ontzettend veel zegt over onze maatschappij, en wie wij zijn als mensen.
En ja, daarin kan ik veel van m’n eigen dingen op projecteren (dus mogelijk is jouw beleving wel anders), maar gezien de vele prijzen die deze documentaire al mocht winnen, blijken veel meer mensen dus wel gegrepen te zijn door deze poëtische vertelling. Net als de makers misschien wel…
Crew
Want het is eigenlijk best ongelooflijk, dat Tamara Kotevska en Ljubomir Stefanov met hun eerste documentaire direct overal ter wereld lof oogsten. Kotevska maakte hiervoor wel wat kortfilms, maar Stefanov heeft volgens IMDb hiervoor nog helemaal niets noemenswaardigs gemaakt (en ik weet hoe hyper vrijwel alle filmmakers zijn om in elk geval a.s.a.p. op IMDb te staan). Hier hebben ze echt een schot in de roos geraakt, waarbij Hatidze en haar moeder ook zo’n beetje al hun privacy hebben opgegeven voor het verhaal. Want ergens verwacht je dan ook een vrij korte aftiteling, waarin je ontdekt dat de makers ook de camera en ’t geluid gedaan hebben, maar dat blijkt dus helemaal niet het geval. Met andere woorden: in de soms wat kleine ruimtes stonden er achter de camera meer mensen dan ervoor, en dat maakt het gevoel van ‘ongemakkelijk meekijken’ soms nog wat groter…
Final credits
Ja, niks wereldschokkends dramatisch, maar wel heerlijk meanderend en subtiel indrukwekkend. Juist ook doordat ie dus ‘inhaakt’ op m’n eigen gedachten over de wereld en hoe wij ermee omgaan, en daar dus mee verweven raakt. Het lijkt een goed documentaire-jaar te zijn geweest, want Oscar-buzz technisch hoor ik nog meer over For Sama, dan over deze Honeyland. Al lijkt die documentaire, over de oorlog in Syrië, verteld vanuit een vrouwelijk standpunt, toch wel totaal anders (en een veel lomper onderwerp te behandelen). En dan komen we weer op het vergelijken van kunstuitingen (zie m’n recensie van 1917 hiervoor), waarbij ik me dan bedenk: “For Sama is niet genomineerd als ‘beste buitenlandse film’, zou die niet ingezonden zijn daarvoor, of is dat toch hét teken dat Honeyland hoger gewaardeerd wordt door de Academy..?“.
Nuances schnuances, Honeyland is een prachtige documentaire over een onderwerp dat mij niet direct interessant leek, maar uiteindelijk behoorlijk urgent bleek…