The Social Dilemma (2020)
Vaak worden mensen met kritiek op ‘ons’ socialmedia-gebruik bestempeld als “Ouwe zeur die niet mee kan met de jonge generatie“, of iets vergelijkbaars. Het beste aan The Social Dilemma is dan ook dat de veel hardere, en belangrijker nog: volledig onderbouwde kritiek in deze documentaire komt van mede-oprichters en (ex-)directeuren van bedrijven als Facebook, Pinterest, Twitter, Google, Instagram e.d. Aangevuld met wetenschappers en professoren van tal van gerenommeerde universiteiten, plus een fictief verhaallijntje over hoe makkelijk/snel een normale jongen radicaliseert. Met als belangrijkste boodschap: we vinden het normaal dat de handel in menselijke lichamen (slavernij) en menselijke organen is verboden, maar waarom de handel in menselijke aandacht dan niet..?
Over hoe het huidige verdienmodel achter social media niet anders kán dan polarisatie, nepnieuws, discussies, spanningen en tegenstellingen te vergroten…
Het verhaal
De belangrijkste geïnterviewde persoon in deze indrukwekkende documentaire is Tristan Harris, door magazine The Atlantic ooit “the closest thing Silicon Valley has to a conscience” genoemd. Nadat hij jarenlang bij Google heeft gewerkt als ‘ethisch ontwerper’, is hij specialist op het beïnvloeden van menselijk gedrag. Heerlijk Amerikaans/neo-liberaal naïef (als het geen naïviteit is, dan lijkt het bewust kwaadaardig (waar ik niet 100% in geloof, btw)) is hij verbaasd als hij erachter komt dat wanneer Google iets ontwikkelt, er werkelijk niemand nadenkt over wat deze ontwikkelingen met ‘de mens’ doen. Lekker blindstaren op winst maken is helaas niet enkel een Amerikaanse aandoening, wat de reden is dat ik deze documentaire zo ontzettend belangrijk vind.
Maar langzaam maar zeker wordt dus door insiders uitgelegd hoe ‘onmenselijk’ de algoritmes zijn, die steeds beter weten te bepalen wat ze jou moeten laten zien, om je aandacht zo lang mogelijk vast te houden. Want jouw aandacht is waar al die socialmedia-bedrijven zoveel miljarden aan verdienen. En die aandacht wordt getrokken door AI-algoritmes die via machine learning niet alleen hun eigen voorspellingskracht continu optimaliseren, maar daardoor zeer waarschijnlijk ook beter weten wat jij wilt, dan dat je het zelf kunt verwoorden. Nu kun je lekker arrogant denken: “Nee hoor, mij kennen ze echt niet beter dan ikzelf. Ik ben zo’n uitzondering..!” (iets dat ik zelf ook zeker wel eens dacht tijdens deze documentaire), maar waar ‘wij’ ons kunnen verliezen in dit soort ego-strijdjes, heeft zo’n algoritme daar geen last van, waardoor het – veelal ongemerkt – op een voor ons veel onbewuster niveau aan het beïnvloeden slaat. Beïnvloeding die door sommige wetenschappers zelfs als een existentiële bedreiging voor ons voortbestaan als diersoort wordt gezien…
Aandachtsmaximalisatie
Ja, er zit ook heerlijke (over-)dramatisering in deze documentaire, waardoor ik zo’n 20 minuten voor het einde ook al dacht: “Hey, is dit de dystopische climax waar ze naar toe werken? Damn, dan is er dus geen hoop meer??” Maar ‘gelukkig’, het is niet alleen gloom & doom wat de klok slaat, al moeten wij als soort wel wat om gaan zetten, willen we niet ten onder gaan aan (burger)oorlogen e.d. Ik denk al jaren dat de toegenomen spanning en polarisatie in de maatschappij niet de ‘schuld’ van bv. Trump is, maar dat zo iemand zich heel goed een weg weet te navigeren in die wereld van constante strijd. Het verdienmodel van bv. Facebook is natuurlijk geënt op het jou triggeren om te reageren, zodat je vaker terug komt, en meer gaat discussiëren. Eigenlijk het tegenovergestelde van wat ik spiritualiteit noem, waarin voor mij juist langzaam duidelijk wordt dat elke discussie eigenlijk nutteloos is in het grotere geheel (omdat je daarvoor moet geloven in ‘jouw’ ‘gelijk’).
Maar deze documentaire verwoordt dus geweldig iets dat ik al zo lang voel. Iets wat ik zeker niet arrogant bedoel, want dat zul jij ook gaan voelen, als je deze documentaire kijkt. Onderbouwd met feiten als dat nepnieuws gemiddeld zes keer meer aandacht genereert dan (meestal wat saaier) gewoon nieuws, waardoor het voor een a-moreel algoritme, gericht op aandachtmaximalisatie, 100% logisch is om meer nepnieuws aan te bieden. Dat daardoor meer polarisatie ontstaat, met waarschijnlijk spanningen/depressies als gevolg, dat is eigenlijk alleen maar positief voor die aandachtsmaximalisatiedoelstelling. Zonder regulering zullen zulke algoritmes dus steeds verder gaan hierin. Zo ver zelfs, dat de makers in deze documentaire tips geven om geen last te krijgen van producten en diensten die ze zelf ooit verzonnen hebben (en waar menigeen schatrijk mee is geworden). En is het ‘grappig’, dat één van de oprichters van Pinterest zichzelf thuis in de voorraadkast betrapte dat ie als een junkie z’n eigen Pinterest zat te checken, ten koste van het contact met z’n kinderen, die hij screen time zelf verbiedt..?
Cast & crew
Naast de vele sprekers bevat deze Netflix-documentaire dus ook een verhaallijntje over een herkenbaar gezin, waarin de moeder zich toch wel zorgen maakt om het telefoongedrag van haar kinderen (terwijl ze zelf haar iPad niet weg kan leggen overigens). Vooral de scènes met de jongste dochter maakten me erg angstig, terwijl jij eerdergenoemde “normale jongen”, gespeeld door Skyler Gisondo (zie still hierboven), mogelijk herkent uit Vacation of het geweldige Booksmart. Al was voor mij filmografisch de grootste verrassing, dat ik op IMDb pas ontdekte wie zijn oudere zus speelt. Dat is namelijk Kara Hayward, die je mogelijk kent uit Us, maar zeker als Sams crush Suzy in Wes Andersons Moonrise Kingdom!
Regisseur Jeff Orlowski is vooral bekend als prijswinnende maker van kritische/milieu-activistische documentaires als Chasing Ice en Chasing Coral. Documentaires waarvoor deze als antropoloog van Stanford afgestudeerde filmmaker ook al samenwerkte met mede-scenaristen Davis Coombe en Vickie Curtis. Voor z’n debuut-documentaire Chasing Ice won hij zelfs een Emmy, en werd ie uitgenodigd om deze te vertonen in zowel het Witte Huis als bij de VN.
Final credits
Ik heb hierboven niet herhaald wat precies de waarschuwingen zijn, want dat doen de kenners en wetenschappers in deze documentaire veel beter dan ik zou kunnen. Mijn enige doel: zorgen dat jij deze documentaire ook gaat kijken, want mogelijk staat ons voortbestaan dus wel op het spel.
Ik wil graag eindigen met een persoonlijke anekdote, in hoe ik – heerlijk drollerig naïef waarschijnlijk – de beruchte algoritmes te slim af wil zijn. Ik klik op Instagram en Facebook werkelijk ALLE advertenties weg met de melding “irrelevant”, hopende dat ik zo’n algoritme hiermee tot verlammende super-onzekerheid breng, doordat het gaat denken: “Shit, ik weet schijnbaar écht niet wat relevant is voor Filmofiel!” Maar helaas, zo’n algoritme ‘voelt’ niet, terwijl de nog wél getoonde advertenties ironisch genoeg ook steeds irrelevanter worden voor mij. Terwijl het enige (waarschijnlijk niet het enige, maar laat mij dat denken ;)) dat het algoritme over mij leert, is dat ik meeleef-emotie-prikkelende advertenties (als die voor ’t Rode Kruis, Unicef en andere kindchenschema-gebruikende partijen) net iets minder snel weg kan klikken als zijnde irrelevant.
Okay, genoeg ontboezemingen. Tijd om deze recensie te gaan promoten via m’n socialmediakanalen…