Summer of Soul (…Or, When the Revolution Could Not Be Televised – 2021)
Weet eigenlijk niet waar ik moet beginnen met het roemen van deze fantastische documentaire van Questlove, over een muziekfestival dat plaatsvond in 1969 in een park in Harlem, New York. Terwijl ik aan de buis gekluisterd zat, weet ik ook niet zeker wat ik vaker voelde: m’n kaak die bijna op m’n schoot viel van verwonderde verbazing, of de kippenvel over m’n hele lijf bij zowel de performances als de betekenis van dit festival voor veel zwarte Amerikanen (een jaar na de moord op Dr. Martin Luther King).
Misschien wel tekenend voor mijn beleving, is dat ik halverwege m’n gebruikelijke notities achteraf mezelf ineens besefte: “Ik moet echt een synoniem voor ‘prachtig’ gaan vinden, anders ga ik dit echt teveel gebruiken…”
Het verhaal
In de zomer van 1969 vindt zes weekenden lang het Harlem Cultural Festival plaats in het toenmalige Mount Morris Park (inmiddels omgedoopt tot Marcus Garvey Park, zo’n tien blocks ten noorden van Central Park). Alles wordt professioneel gefilmd met tig camera’s, maar het lullige: na afloop verdwijnt het materiaal ergens in een archiefkelder. Zo’n 35 jaar blijft het materiaal daar liggen, en als het dan eindelijk en gelukkig weer ontdekt wordt, duurt het dus nog zo’n 15 jaar totdat Ahmir Thompson (a.k.a. Questlove; onder andere drummer van The Roots) het uiteindelijk voor elkaar krijgt hier een documentaire van te maken.
Daarmee wordt direct de ondertitel verklaard, want ondanks de geweldige optredens van de grootste zwarte gospel-, soul- en R&B-artiesten van die tijd, blijkt er niemand echt geïnteresseerd om het verslag van dit festival groots uit te brengen. Dit in tegenstelling tot een ander festival, zo’n 150 kilometer noordelijker, in het kleine plaatsje Woodstock.
Dit betekent echter ook, dat de meeste artiesten én bezoekers van dat festival, die nu in deze documentaire te zien zijn, ook nu pas voor het eerst de beelden zien, en tonen hoe enorm belangrijk dat festival voor hen, en vooral ook voor de zwarte gemeenschap was. Een jaar na de moord op King waren vooral de hete zomers daarnaast ook een broedplaats van onrust, maar dit festival leek voor velen de perfecte uitlaatklep voor veel opgekropte pijn en woede. Waarbij Questlove ook direct een prachtige link legt met hoe zwarte Amerikanen in hun geschiedenis eigenlijk enkel (gospel)muziek hadden om zich überhaupt te kunnen uiten, terwijl het ook de periode was dat ze de term “black” claimden, ter vervanging van het beschimpende “negro“. En laat de schrijfster van het The New York Times-artikel – die zich hard maakte voor deze verandering – nu ook door Questlove geïnterviewd worden.
Fenomenaal én urgent
Zo kan ik nog veel meer sociaalmaatschappelijke thema’s noemen die óók voorbijkomen in deze fenomenale documentaire, maar ik hoop dat je mij (inmiddels) voldoende vertrouwt en allang gestopt bent met lezen om deze documentaire te gaan kijken.
Okay, je bent er nog ;). Zal ik dan vertellen, hoe ik als uit-de-klei-getrokken en bescheiden Brabander de keuze voor het woord “fenomenaal” eigenlijk wat groots vind, maar die nuchterheid voor deze recensie makkelijk even los laat (zeker omdat “prachtig” de lading niet genoeg dekt)? Want een aantal optredens roerden me werkelijk tot tranen, juist vanwege de link tussen heftige gebeurtenissen (in de zwarte gemeenschap) en de manier waarop dit geuit werd door de artiesten. Toen op een gegeven moment Marvis Staple haar grote heldin Mahalia Jackson bijsprong in het zingen van Martin Luther Kings favoriete nummer (volgens moordgetuige Jesse Jackson één van de laatste woorden uit Kings mond), werd echt bijna elke vezel in mijn lichaam geroerd. En dan waren grote namen als een 19-jarige Stevie Wonder, Gladys Knight & The Pips (zie still hierboven), Nina Simone, The 5th Dimension (met hun versie van Aquarius (uit de musical Hair)!!), The Staple Singers, Blinky Williams, Sly and the Family Stone (still hieronder) en de Chambers Brothers al voorbijgekomen.
Crew
Wat Questlove dus erg goed doet, is het afwisselen tussen interviews en de geweldige optredens. Optredens die deze geïnterviewden dus ook tijdens het interview pas voor het eerst zagen. Daarnaast is hij nogal ambitieus qua ‘het grotere drama’, want hij maakt van dit festival echt één van de belangrijkste ongeziene momenten in de Afro-Amerikaanse recente geschiedenis. En dat werkt als een malle, ook al voelt het een enkele keer mogelijk iets te groots. Maar dat kan natuurlijk ook het ongeloof van deze witte recensent zijn, dus dit is absoluut niet als kritiek bedoeld. Als kijker voelde ik me bij momenten gewoon ook een bezoeker van dat festival, zo vet zijn die optredens allemaal in beeld gebracht. Daarnaast plaatst Questlove de optredens dus geweldig in hun historische context, want naast de moord op bijvoorbeeld Martin Luther King, legt hij ook links met de moord op Malcolm X. (zijn Black Panther Party beveiligde het festival ook/overigens) en beide Kennedy’s, terwijl één van de weekenden van het festival letterlijk samenviel met de maanlanding. Waarvan sommige bezoekers zeggen dat ze al dat geld mogelijk beter in de ontwikkeling van arme wijken als Harlem hadden kunnen steken. En gezien de rijkeluis-ruimte-hobby’s die momenteel ‘hip’ zijn, lijken zulke passages mogelijk nog net zo urgent als toen…
Final credits
Ik zag Summer of Soul (…Or, When the Revolution Could Not Be Televised) in een lijstje met beste en/of onmisbare films van 2021 staan, en boy o boy, daar ben ik het gruwelijk mee eens. Op het afgelopen Sundance Film Festival won Summer of Soul zowel de jury- als de publieksprijs in de categorie ‘Amerikaanse Documentaires’, en verwacht deze ook maar als één van de topgenomineerden voor een Oscar aankomend jaar (hopelijk is ie eligible).
Daarnaast was het voor mij ook een behoorlijk leerzame docu. Ik wist bijvoorbeeld ook helemaal niet hoe activistisch en invloedrijk Nina Simone is geweest (die van ’88 tot ’90 overigens in Nijmegen woonde, in een tijd dat ik daar als puber best vaak kwam). En naast alle fantastische optredens, was het ook prachtig om te zien hoe iemand, die als jong manneke toevallig op het festivalterrein belandde, nu beelden ziet van iets wat voor hem een onzekere herinnering was. En ineens beseft hij zich dus, dat die overweldigende herinnering wél ooit echt gebeurd is.
Ja hoor, daar kwam weer even wat kippenvel terug…