Flugt (a.k.a. Flee – 2021)
Nu maakte Capharnaum als vluchtelingendrama bij mij mogelijk wel meer indruk, om eerlijk te zijn, maar dat neemt niet weg dat het Deens-Amerikaanse Flee eigenlijk net zo’n must-see is voor mensen die bijvoorbeeld ooit ergens tegen de komst van een AZC gedemonstreerd hebben, of die op andere (al dan niet racistische) wijze hun lompheid hebben geuit over politieke vluchtelingen. Daarnaast heeft deze verrassende mix van animatie, echte beelden én opvallend ‘gescripte’ interviewscènes iets werkelijk unieks voor elkaar gekregen, door zowel voor Beste Animatie, Beste Internationale Film én Beste Documentaire een Oscarnominatie in de wacht te slepen…
Het verhaal
Rode draad in Flee is een interview van een Deense documentairemaker/vriend met Amin, die als volwassene in vloeiend Deens voor ’t eerst langzaam zijn vluchtverhaal uit Afghanistan durft te vertellen. Wat direct opvalt is dat hij initieel meldt dat z’n hele familie is uitgemoord door de Taliban/mujaheddin, wat later niet helemaal waar blijkt. In deze ‘leugen’ zit echter ook direct de tragiek gevangen van vluchtelingen, die voor hun eigen veiligheid de waarheid soms keihard moeten ontkennen.
Tegelijkertijd krijgen we ook een lesje Afghaanse geschiedenis, en zien we hoe de jonge Amin in alle vrijheid opgroeit in Kaboel (gesymboliseerd met een ren-/huppelscène op a-ha’s Take On Me), totdat Russische én Amerikaanse invloeden het land in chaos doen storten. Een chaos die nog altijd niet voorbij is, waarmee Flee ook direct een nuance en inzicht biedt waardoor elk makkelijk oordeel over zulke vluchtelingen eigenlijk beschamend simplistisch blijkt.
Maar we volgen Amins verhaal dus, in hoe hij vanuit Kaboel met z’n moeder, broer en zussen naar Moskou weet te vluchten, daarna bijna omkomt op de Baltische Zee, uiteindelijk via Istanboel Kopenhagen weet te bereiken, en daar mogelijk wel de liefde van z’n leven weet te vinden, maar waarschijnlijk nooit meer van z’n vluchttrauma’s verlost zal worden…
Verrassend gestructureerd
Op het moment dat je, voorafgaand aan een interview, een clapper in beeld ziet (gebruikt in film om beeld en geluid te synchroniseren), wordt de verrassende opzet direct duidelijk. Het is een bewuste keuze om jou als kijker duidelijk te maken dat het allemaal waargebeurd is (in het begin wordt ook gemeld dat namen zijn veranderd om de bestaande hoofdkarakters niet onnodig ‘bekend’ te maken), maar in combinatie met animatie biedt het jou als kijker ook soms de mogelijkheid om wat afstand van het heftige verhaal te nemen. Nu moet ik zeggen, dat dit voor mij de impact mogelijk juist iets teveel ‘downplayde‘, maar mogelijk wilden de makers het verhaal hiermee voor een bredere doelgroep behapbaar maken? Maar dat lijkt ook de reden dat ik in m’n intro vertelde dat Capharnaum mij veel harder raakte (overigens mede doordat daarin kinderen de hoofdrol spelen). En daarin zit een beetje een paradox, want waar ik momenteel het nieuws deels mijd, omdat ik het niet aan kan om continu die angst en pijn van Oekraïners mee te moeten voelen, daar had ik dus bij het zien van Flee juist méér willen voelen..? Wil ik mijn empathie dus liever in tijdelijke, behapbare brokken aan laten zwengelen?
Crew
Ik ken het eerdere werk van Jonas Poher Rasmussen niet, die hier overigens de schrijfcredits deelt met hoofdkarakter Amin Nawabi, maar dat de twee mannen vrienden zijn, dat voel je aan alles wel. En mogelijk moet ik als cis-hetero m’n mond hierover houden, maar ik vond de manier waarop ze met Amins homoseksualiteit omgingen wat apart. Zijn geaardheid maakt – wat mij betreft – voor het verhaal namelijk niet zoveel uit. Of zou deze gedachte van mij er juist voor gezorgd hebben dat de documentaire bij mij niet zo stevig binnen kwam? Ik kwam er zojuist namelijk pas achter, dat Flee wel degelijk gepromoot wordt als het verhaal van een homoseksuele Afghaanse jongen op de vlucht. Maar zijn geaardheid wordt voor z’n hele omgeving (inclusief z’n familie) pas duidelijk als hij allang in het westen gearriveerd is – waarop z’n oudere broer overigens prachtig reageert – maar het wordt dus wel gebruikt om de documentaire volgens mij met meer emotie te kunnen ‘verkopen’. Voor mij was Flee namelijk veel meer een spiegel voor geprivilegieerde mensen die keihard oordelen over vluchtelingen waarvan het verhaal niet voor 100% blijkt te kloppen. Waarbij erg goed getoond wordt hoeveel angst er in zo’n persoon kan zitten, die alles doet om te overleven. Maar dat er bijvoorbeeld ook voor gekozen is om Amins geanimeerde lippen wat ‘vrouwelijker’ (opvallend roze) te tonen, dat voelde bij mij juist wat raar aan. Maar nogmaals: mogelijk toon ik hiermee onbewust ook wel keihard mijn geprivilegieerde positie als recensent die denkt overal iets van te moeten vinden..?
Final credits
Bij de begintitels vielen me de namen van twee uitvoerend producenten op: acteurs Riz – Sound of Metal – Ahmed en Nikolaj – Game of Thrones, Oblivion – Coster-Waldau. Nu weet ik niet of ze enkel hun naam geleend hebben om dit mooie verhaal de juiste aandacht (en Oscar-buzz) te laten krijgen, maar hoe meer aandacht voor zulke nuancerende verhalen, des te beter. Want ondanks mijn mogelijke onbegrip (en daarmee mindere impact?), is Flee om meerdere reden een erg belangrijke documentaire. Misschien zouden ze deze wel gewoon op middelbare scholen moeten vertonen bij een vak als Maatschappijleer (als dat überhaupt nog bestaat). Want meer begrip voor (alle soorten) vluchtelingen, dat kan er in mijn ogen eigenlijk nooit teveel zijn. Al is en blijft mijn Oscarfavoriete documentaire toch wel Summer of Soul hoor…