Als uw gat maar lacht (a.k.a. If Yes, okay – 2023)
Om de woorden van maker Dick Verdult voorafgaand aan de première te parafraseren: “Ja, ik heb wel getracht om een ‘gewoon’ verhaal te vertellen, maar dat doe ik dan uiteindelijk toch ook weer niet.” En inderdaad, wat ik voorafgaand al verwachtte bleek waar: Dick Verdults Als uw gat maar lacht is heerlijke ‘quatsch’, maar dan eigenlijk zonder enige negatieve bijklank. Als in: een overduidelijk (en wat bombastisch) kunstwerk vastgelegd op film, waarin wel degelijk interessante, hedendaagse thema’s voorbijkomen. Waardoor mijn directe ‘oneliner-reactie’ na afloop was, dat het allemaal aanvoelt als een mix van Kaufmans Synecdoche, New York en het Zweedse Sick of Myself, met duidelijk voelbare invloeden van David Lynch en Alex van Warmerdam.
Of tekent deze laatste bijzin vooral mijn voorafgaande onbekendheid met deze Eindhovense beeldkunstenaar..?
Het verhaal
Amy (Lola Koppen) is de dochter van een rijk stel (Harun Bahasoean en Ekaterina Levental) dat direct al als een vrij uitvergrote versie van een Goois huishouden (met ‘trophy wife‘ en ‘trophy child‘) wordt gezet. Verveling druipt van de jonge meid, en ze stort zich daarom maar wat graag op het maken van een toneelstuk. Waarover? Over haar eigen leven natuurlijk, volledig passend bij de zelfingenomenheid van een socialmediageneratie?
In het vertalen van haar leven naar een absurdistisch toneelstuk wordt ze geholpen door een enthousiaste theatermaker (Tim – De Helleveeg, Vliegende Hollanders (tv) – Teunissen). In het toneelstuk wordt het gezin gezet in Japanse kabuki-stijl, waar uit de namen Ma Buki (Karlijn de Groot) en Pa Buki (Luk Sponselee) natuurlijk direct het absurdisme duidelijk wordt. Maar langzaam lijken de werelden van Amy en haar kabuki-tegenhanger Amy Buki (Izah – Doll House – Hankammer), maar ook die van de ouders, wat door elkaar heen te gaan lopen. En daarin lopen de spanningen zo hoog op, dat moeder bijvoorbeeld in hilarisch opera-achtig gekerm vervalt, terwijl Amy’s chauffeur (Peter Fengler) maar blijft volharden in z’n Noord-Vietnamese afkomst…
Pleasure seeking
De titel lijkt zich vrij eenvoudig te vertalen in hoe de huidige maatschappij stevig geconcentreerd lijkt op een continue genotservaring; één van de redenen dat ik aan het Zweedse Syk pike moest denken. Waardoor de karakters in de film ook vooral/enkel met hun eigen beleving en wereldje bezig lijken. Wat de angst van één van de acteurs in de film – dat ze zich afvroeg of er geen cultural appropriation wordt gebezigd – in mijn ogen ook weer wat kan wegnemen. De volledig geprivilegieerde Amy is zich namelijk totaal onbewust van haar bevoorrechte positie (ze krijgt gedomme alle tijd, ruimte en geld om zich enkel met het verkopen/-talen van haar eigen rijke leventje bezig te houden!), dus van dat oneerlijke toe-eigenen heeft ze als karakter waarschijnlijk nog nooit gehoord.
Crew & cast
Nu weet ik niet zeker of maker Dick Verdult dit ook zo bewust bedacht heeft vooraf, maar gezien zijn heerlijk ontwapenende, pretentieloze en oprechte antwoorden tijdens de Q&A rondom de première, verwacht ik wel dat hij het al leuk vind dat ik hier überhaupt over schrijf. Hij gaf namelijk een mooi inkijkje in hoe hij tot de film kwam. Dat hij wel degelijk een idee en thema had, en dat goed gezet had, en dit daarna dus weer onder meerdere lagen is gaan verbergen. En dat werkt opvallend goed, zeker als je het ‘blijven hangen’ van een film als leidraad neemt. De af en toe prachtige shots van Kees Bouwman zijn namelijk bijna kunstwerken op zich (zie ook die still hierboven). Volledig passend bij wat er tijdens de Q&A geopperd werd: dat beelden van Verdult decennia geleden al perfect materiaal voor VJ’s bleken. Iets dat met beelden uit Als uw gat maar lacht ook zeker kan gebeuren (al weet ik niet hoe populair VJ’en nog is…).
Het acteerwerk is wel wat lastig te beoordelen. Koppen speelt de hoofdrol opvallend zelfverzekerd (wat ik als compliment bedoel), Ze was pas 14 toen Verdult haar castte, maar aangezien zij misschien wel de enige rol speelt die niet echt ‘over the top’ gaat qua dramatisering, is haar spel juist van groot belang. Je moet haar namelijk wel volledig ‘geloven’ als kijker. En dat deed ik wel. De overige acteurs overacten nogal, maar dat is overduidelijk Verdults bedoeling geweest. De niet te onderdrukken opera-achtergrond van Levental (die de Nederlandse moeder speelt) leverde mijn hardste lach op, en ook de scène met Michiel – Jiskefet (tv), Ron Goossens, Low Budget Stuntman – Romeyn tovert nu weer een glimlach op m’n gezicht. Wat bij hem namelijk opvalt, is hoe hij z’n rol juist wat ingehouden speelt, terwijl de rest behoorlijk ‘los’ mag gaan…
Final credits
Ja, heb als genre ditmaal enkel “cult” gekozen, want deze ‘film’ is zeker niet geschikt voor mensen die film enkel als instant gratification (en dus als makkelijk vermaak) zien. Als uw gat maar lacht is een kunstwerk dat is vastgelegd op film. En dan geen kunstwerk waarvan de maker enorm uit de hoogte doet, waardoor jij je mogelijk ‘dom’ voelt als je het niet ‘begrijpt’, maar juist een leuke en experimentele uitspatting van een kunstenaar die zichzelf op z’n 69e nog altijd heerlijk uitdaagt. Zo maakte hij – onder z’n artiestennaam Dick El Demasiado – ook de muziek voor de film. En geheel in lijn met z’n ‘zoektocht’, vertelde hij bij de première dat z’n volgende film gaat over het contact dat ontstond met een Mexicaanse luchador, die zichzelf naar hem vernoemd heeft en als “El Demasiado” (‘de mateloze’) de ring instapt.
En als ik eerlijk ben: ik ben heerlijk benieuwd geworden naar Verdults andere werk, en dus zeker ook naar die film…