Saltburn (2023)
Mocht je een wat teer (of zelfs homofoob en/of conservatief) zieltje hebben, lever deze dan in bij de poort en betreed Saltburn, voor mij één van 2023s vetste verrassingen en de absolute droomdoorbraak van acteur Barry – The Banshees of Inisherin, The Green Knight, Dunkirk – Keoghan (zeker als je zijn real life history erbij betrekt). Al is Saltburn wel degelijk ook een nare film over bijna beestachtige verlangens en het onvermogen om met verlies om te gaan. En hoe raar is het, dat je aan het eind bijna mee wilt dansen met een personage dat – nogal eufemistisch gesteld – behoorlijk sociopatisch is, maar ook continu sociale onzekerheid weet te combineren met mysterieus-gevaarlijk opportunisme…?
Het verhaal
De verlegen Oliver Quick (Keoghan) wordt direct voor de gek gehouden, als hij in vol uniform (met bijbehorende shawl) het terrein van Oxford University oploopt. Gezet in 2006, nét voor onze socialmediaverslavingen, zien we direct hoe moeilijk het voor Oliver is om vrienden te maken, maar we hebben in de openingsshots ook al gezien hoe een iets ‘volwassener’ Oliver terugdenkt aan z’n vriendschap met de veel te populaire Felix (Jacob – Euphoria (tv), Priscilla – Elordi), waarin hij zichzelf lijkt af te vragen: “Ik hield van hem, maar was ik ook verliefd op hem..?”
Wat we daarna zien is hoe de aardige, maar altijd ook ‘rijk-veilige’ Felix Oliver onder z’n hoede neemt, zeker nadat hij een keer Olivers fiets heeft mogen lenen. Als Oliver slecht nieuws van het thuisfront krijgt, nodigt Felix hem uit om de schoolvakantie in het titulaire landhuis van zijn familie te komen vieren. Iets dat als muziek in Olivers oren klinkt, en als blijkt dat Felix’ ouders ook nog eens super-relaxed en -cool zijn, en Felix’ zus Venetia (Alison Oliver) vrij wellustig op Olivers aanwezigheid reageert, dan lijkt alleen de aanwezigheid van de schofterig-lompe studiegenoot Farleigh (Archie – Midsommar, Gran Turismo – Madekwe) daar negatief aan. Totdat blijkt dat de familie wel erg ontwijkend omgaat met negatieve emoties, en Venetia laat ontvallen dat Oliver mogelijk niet de eerste ‘wannabe‘ is die door Felix is uitgenodigd voor een ontspannen zomer in de zon…
Vet verontrustende ontpopping
Ik zal het eerlijk toegeven: ik kreeg bij twee of drie scènes ook wel lichtelijk de gedachte om even een andere kant op te kijken. Deels omdat het getoonde ‘vies’ was, maar deels ook om iets mogelijk positievers – spoiler alertje. Want voelde ik bij die necrofiele scène nou weerzin tegen wat ik zag, of was ik vooral gespannen omdat de scène geschoten is alsof hij elk moment betrapt kan worden, en voelde ik weerzin tegen die mogelijke ontdekking – einde spoiler alertje? En ik begrijp het als je helemaal geen zin hebt als een film zulke ‘lastige’ dilemma’s in je oproept, dus ik weet ook zeker dat deze film niet voor iedereen is. Maar hier passen die momenten wel perfect bij de opbouw van het verhaal. Dus als jij film ook kunt zien als kunstvorm die mag prikkelen, steken en irriteren, om vervolgens iets van verlossing te vinden die nóg bevredigender aanvoelt omdat je je eerder mee liet voeren richting ‘hel’, dan denk ik dat Saltburn ook voor jou één van de vetste verrassingen van 2023 (of 2024) zal worden. Want als je – net als ik – ook zo heerlijk in het verhaal meegaat, dan denk ik dat jij die eindscène misschien wel de coolste scène van het jaar gaat vinden. En wat zag Venetia dat dus al scherp, want ergens lijkt Oliver wel degelijk een mot op zoek/jacht naar het licht. Maar wat als je dat gevonden hebt..?
Cast & crew
Waarbij die hele familie van Felix en Venetia de geprivilegieerd-onschuldige fakeness als het ware tot in het graf lijkt te spelen. Al past dat contrasterend ook wel weer perfect bij het verlegen karakter van Oliver, want hoe anders is die familie? Waarbij ik me afvraag hoeveel de acteurs zelf op de set erbij hebben mogen verzinnen. Want als dát mocht, dan hebben Richard – Can You Ever Forgive Me?, Gosford Park – E. Grant en Rosamund – Gone Girl, I Care a Lot – Pike zich nóg harder vermaakt op de set dan dat je nu al aanvoelt. Terwijl ook Carey Mulligan waarschijnlijk één of twee geweldige dagen op de set heeft gehad. Waarbij ik dus zeker denk, dat Mulligan dit als soort vriendendienst deed voor regisseur Emerald Fennell, waarmee ze vorig jaar nog het vergelijkbaar scherpe Promising Young Woman maakte. Madekwe speelt nu overigens een karakter dat wat meer op de voorgrond treedt en wat meer z’n ruimte ‘pakt’, zeker vergeleken met z’n wat gedweeë rol in Gran Turismo. En persoonlijk kende ik Elordi overigens niet (heb slechts een paar afleveringen van Euphoria gezien), maar ik begrijp wel waarom Fennell hem als charismatische heartthrob heeft gecast. Waarbij ze hem op een zodanig sensuele wijze neerzet, die de meeste mensen ‘enkel’ gewend zijn van hoe vrouwen worden neergezet (in meestal heteroseksuele settings). Goed om te zien hoe ook ‘niet-overheersende geaardheden’ steeds meer hun ruimte in mogen nemen (ook al vergt dat wat aanpassingsvermogen van deze cis-gender filmrecensent)…
Maar eigenlijk staat iedereen in de huge, prachtige schaduw van Keoghan, die hier zelf – zeker als je z’n échte levensverhaal erbij haalt (hij is in armoede en pleeggezinnen opgegroeid) – overduidelijk uit iedere mogelijke schaduw stapt en z’n plek in de filmgeschiedenis inneemt. Ja, zo ‘groots’ wil ik wel praten over zijn rol, want waar ik best vaak toegeef dat ik het soms lastig vind om mee te gaan met ‘foute’ karakters, daar voelde ik nu nul-komma-nul frictie. Misschien is dat ook wel het knapste aan de film, dat je dus meegaat met (en juicht voor) een overduidelijke sociopaat, wiens verhaal je ook aan het eind van de film nog lang niet volledig kent. Daarnaast gaf Fennell in een interview ook aan dat het einde zeker niet zo ‘definitief’ is als in meer ‘reguliere’ films, iets dat ik zelf ook al deduceerde tijdens die eindscène. Waarmee de film ook heerlijk aanvoelt als iets dat voort lijkt te blijven leven in m’n hoofd. Iets dat enkel gebeurt bij ‘betere’ films.
Final credits
Misschien is het wel gewoon een ‘hoofdthema’ in de film; ‘claim je eigen ruimte, want iedereen is gelijk en mag dus zijn/haar/hun plek innemen!‘. Of is dit iets dat ik nu vanuit m’n eigen wereld op de film projecteer? Het is namelijk op het Oliver-karakter te plakken, maar ook in de manier waarop seksuele geaardheid op modern fluïde wijze getoond wordt. En ja, ik begrijp echt wel dat dit voor sommige mensen veel te snel en/of te ver gaat (lees: zo vertaalt men onwennigheid of ongemak), maar ik zie vooral de schoonheid in een veel diversere filmwereld, waarin niet enkel wittemannendrama wordt getoond. Je weet wel: kies een protagonist met een doel, zorg voor een vijftal obstakels om dat doel te bereiken, en laat met de juiste onderbouwing zien waarom de protagonist aan het eind alle obstakels (terecht) overwonnen heeft.
Nee, Fennell toont aan dat ze drama een stuk scherper en minder standaard/zwart-wit neer kan zetten. En dat levert dus iets op, dat je mogelijk dan veilig ‘love it or hate it‘ kunt noemen. Maar wat zou het toch fijn zijn als je gewoon alle nuance opzij mag zetten en kunt stellen dat als iedereen de ‘open mind‘ heeft om te genieten van een kunstwerk als Saltburn, dat de wereld dan waarschijnlijk een stuk minder strijd zou kennen…