Io Capitano (2023)
Op het eerste gezicht lijkt het verschil tussen de film uit m’n vorige recensie – How to Have Sex – en dit vluchtelingendrama niet groter te kúnnen zijn, maar qua beleving verschillen de twee hoofdkarakters lang niet zoveel als dat sommigen ons willen doen geloven. Io Capitano toont namelijk net zo goed de vrolijke tienerdynamiek tussen Seydou en Moussa in het Senegalese Dakar (waar ze het ogenschijnlijk helemaal niet zó verkeerd lijken te hebben?) als hoe zowel Tara uit HtHS als Seydou hier onverwacht vrij snel volwassen moeten worden.
Al zal ik verdere vergelijkingen achterwege laten, want daarvoor is deze nieuwe van Matteo – Gomorra, Dogman – Garrone veel te indrukwekkend. En goed grijs, want juist door ons als kijkers te laten twijfelen over de noodzaak van de door Seydou en Moussa aangevangen reis, wil je hen eigenlijk beschermen. Zeker als je al snel ziet dat als je eenmaal aan de tocht begonnen bent, je al door een onvoorstelbaar barbaarse hel moet voordat je überhaupt het strand van de Middellandse Zee bereikt…
Het verhaal
Gevangen door de droomwereld waarvan ze zelf enkel (nep)voetbalshirtjes kunnen bemachtigen, vatten de tieners Seydou (Seydou Sarr) en Moussa (Moustapha Fall) het plan op om zovele Senegalezen/Afrikanen te volgen richting Europa. Seydous moeder ziet het gevaar naderen, maar wat ze ook zegt: het blijven ook tieners die denken dat ze op een vet avontuur gaan, waarbij ze het gevaar – waarvoor ze zeker ook wel gewaarschuwd worden – een beetje in de wind slaan (gevaar is iets waar jonge hersenen sowieso ‘lastiger’ mee omgaan).
Zodra ze genoeg gespaard denken te hebben vertrekken ze. Eerst achter op een pickup-truck, maar al snel moeten ze te voet verder, en die eerste Malinese woestijn wordt al niet door de gehele groep overleefd. Direct zie je ook de lompheid van de smokkelaars, en het feit dat vooral Seydou het niet aan kan zien dat mensen die het niet bij kunnen houden, gewoon worden achtergelaten.
Door het feit dat Seydou hier al moeite mee heeft, ga ik niet vertellen wat ze verderop tijdens hun reis naar Libië allemaal meemaken, maar dat zou niet misstaan in een historische film als Gladiator. Ergens hoopte ik dat de getoonde, keiharde slavernij waar de jongens aan onderworpen worden ook was ‘opgelost’ door iets van beschaving/vooruitgang, maar niets blijkt minder waar. Waarbij de jongens hun lot ook amper kunnen ontvluchten, want hun geld is allang op, en hun paspoorten niet veel waard. Als ze tegen een ‘middellandsezeesmokkelaar’ vertellen dat ze ook helemaal niet genoeg geld hebben voor de overtocht, stelt deze opportunist dat Seydou dan maar de titulaire kapitein van het bootje moet worden. Ook al heeft hij nog nooit de zee gezien en kan ie helemaal niet zwemmen, grijpt hij de kans aan. En dan volgt dus het enige stukje van de reis dat wij hier in het westen normaliter wél meekrijgen…
The European Dream..?
Dat pubers niet echt luisteren, dat zal iedere ouder beamen. Maar als je puberzoon een levensgevaarlijke reis wil gaan maken met z’n neef, en dan niet luistert, dan krijgt dat wel een andere dimensie. Goed hoe Garrone dat toont, net als hoe hun leven daar helemaal niet zo slecht lijkt. Ergens ook ‘eng’, want daaruit zullen rechtspopulisten ook wel weer munitie kunnen halen om hun afkeer te onderbouwen, maar Garrone durft wel meer. Want achteraf kwam ik erachter dat Seydou Sarr, die Seydou dus speelt, ook alle muziek in de film gemaakt heeft. Prachtig natuurlijk, want ook in de film zie je die passie al. Maar dit maakt het ergens extra grijs, want toont hij nu vooral een succesverhaal, dat voor andere immigranten weer kan sterken in hun droom naar Europa te gaan..? Al begin ik nu realiteit en fictie wat door elkaar te halen. Sarr is namelijk gecast in Dakar, Senegal, niet na afloop van een reis zoals in de film te zien is. Maar zijn persoonlijke droom om als muzikant het te gaan maken, komt door het spelen in deze film wel dichterbij. En daardoor denk ik dat bij mij de grens wat blurde, wat er wel toe bijdroeg dat de film nog meer impact maakte.
En dat de film echt niet enkel over naïeve jochies gaat, dat wordt genoeg duidelijk. Bijvoorbeeld bij de scènes met een acteur, die ik uit een ander imposant vluchtelingendrama herkende…
Cast & crew
En ook die verwondering, dat een acteur uit L’envahisseur (The Invader) uit 2011 hier ineens in de woestijn op zou duiken, dat toont nog meer hoe de scheidslijn tussen film en realiteit voor mij wat waziger werd. Issaka Sawadogo was namelijk één van de vluchtelingen die op dat Franse strand aanspoelden in die Belgisch-Zweedse productie, en uiteindelijk de hoofdrolspeler van die film. Maar in Io Capitano is dat overduidelijk Seydou Sarr. Zijn Seydou begint als voetbal-jochie, maar moet tijdens z’n helse tocht vrij snel volwassen worden. Dat de titel dan uiteindelijk op hem slaat is net zo goed opportunistisch pijnlijk als een mooie coming-of-age-moment. En het was nog indrukwekkender geweest als hij z’n eigen ervaring speelde, al lijkt alles wat hij doet wel volledig geloofwaardig. Fall speelt Moussa met een bluf waar elke ouder van zijn vrienden ‘bang’ voor zijn: zo’n vrijbuiter met een grote bek en nogal wat overredingskracht. En ook al speelt Sarr echt de hoofdrol, Fall maakt ook wel een lompe ontwikkeling door hoor…
Eén van de mooiere elementen in de film, die het verhaal (en dat hele continent) ook direct ‘rijker’ maakt, is dat Garrone heel wat Afrikaanse rituelen en cultuur in het verhaal heeft weten te verwerken. Een korte blik op IMDb toont ook een zevental ‘collaborating writers‘ met behoorlijk Afrikaanse namen (waarvan er overigens één ook in het Deens-Nederlandse Speak No Evil en in Spielbergs Munich speelde??!), dus ik verwacht dat Garrone heel veel van hun ervaring heeft mogen gebruiken. En dat maakt van Io Capitano niet voor niets de Italiaanse inzending voor de Oscars…
Final credits
Natuurlijk moest ik kort even aan Capharnaüm denken, al toonde die de onschuld nog heftiger (juist omdat die jochies daarin enkel moesten zien te overleven, nooit zelf kozen om te vluchten), en die film wilde ik verplicht tonen aan iedere racistische demonstrant bij welk AZC dan ook. Dat is met Io Capitano net wat anders, want ik vrees dat de subtiliteit en nuance in de film voor hen juist munitie geeft om hun vreemdelingenhaat juist wat te versterken. Want Garrona heeft zeker geen zielige film met alleen maar zielige karakters gemaakt.
Indrukwekkend!!