I Used to Be Funny (2023)
Zag deze film in het ’topfilms van 2024′-lijstje van een collega-recensent staan, en toen ik na afloop ontdekte dat deze Canadese film afgelopen maart op SXSW haar wereldpremière beleefde, trok m’n hoofd direct de conclusie dat dit inderdaad zo’n geweldige festivalfavoriet is. Ik was namelijk gruwelijk onder de indruk van deze film; zowel van debuterend filmmaker Ally Pankiw en haar prachtige en pijnlijk gelaagde script, maar ook van hoofdrolspeelster Rachel – Bodies Bodies Bodies, Bottoms – Sennott, die hier haar ‘kan ik naast komedie- ook dramarollen aan?‘-test met vlag en wimpel doorstaat. Al vraag ik me ook af of deze film met een trigger warning moet komen (nee, niet inzake de scherpte over #metoo, socialmediagebruik en types als Jordan Peterson e.d.), omdat ik ‘de scène’ al heftig beleefde; iets dat bij ervaringsdeskundigen waarschijnlijk nog véél harder aan zal komen. Maar door slimme keuzes van Pankiw voelt deze karakterstudie bijna als een thriller, en door de setting versterkt dat Canadese ‘onderdramatiseren’ het pijnlijke in het verhaal juist.
En toch heb ik ook “komedie” als genre aangevinkt…
Het verhaal
De film opent met een bijna ziekelijk apathische Sam (Sennott), die al trots op zichzelf is dat ze überhaupt heeft kunnen douchen in haar eentje. Al snel voelen we dat ze iets heftig traumatisch heeft meegemaakt, en dat ze daardoor ook al jaren niet meer als stand-up comedian (zie de titel) heeft kúnnen optreden. Ze verkeert nog wel in dat wereldje, en krijgt van haar queer huisgenoten Paige (Sabrina Jalees) en Philip (Caleb – Jurassic World: Dominion – Hearon) alle liefde en hulp die ze nodig heeft. Maar dat ze ‘ons’ iets heftigs te vertellen heeft, dat voel je aan alles.
En wat dat is, dat zien we op een goed werkende manier via flashbacks terug. Daarin is Sam niet alleen succesvol als één van Toronto’s beste jonge komieken, maar ze neemt ook een baantje als au pair van de 12-jarige Brooke (Olga Petsa), wiens moeder vrij ernstig in het ziekenhuis ligt, en dat is iets waar pa Cameron (Jason – Hot Tub Time Machine 2, The Daily Show (tv) – Jones) zich totaal geen raad mee weet. Dus de hulp van Sam, die zich al vrij snel meer als oudere zus/vriendin dan als ‘nanny‘ ontpopt, wordt met vele handen aangegrepen.
Maar dat daar ergens iets gruwelijk mis is gegaan, waardoor Sam niet alleen aan PTSS blijkt te lijden maar ze ook de haat van Brooke over zich heen kreeg, dat voel je eigenlijk de hele film door…
Fragiele ontrafeling
I Used to Be Funny voelt als een soort misdaadpuzzel die Sam moet oplossen, omdat ze anders nooit ‘door’ kan met haar leven. En Pankiw heeft daar een prachtig intiem portret van gemaakt, van iemand met een enorm gelaagd probleem. Door de camera vaak intiem dichtbij te posteren, lijk je als kijker soms ook/mede vast te zitten in Sams getroebleerde en daarmee beperkte zicht. En je voelt wel aan, dat die beperking pas ‘opgeheven’ kan worden als het trauma is onthuld. Of in filmtermen: als wij hebben gezien hoe de hoofdrolspeelster langzaam maar zeker de realiteit achter dat trauma weet te accepteren…
En dat Pankiw daarin ook prachtig de fragiliteit van zo’n tienermeisje heeft weten te verwerken, zonder die scheidslijn met volwassen verantwoordelijkheden uit het oog te verliezen, dat doet mij ook vermoeden dat het verhaal misschien wel éng persoonlijk is geweest. Als het dat namelijk niet is, dan is Pankiws inlevingsvermogen wel echt wonderbaarlijk groot.
Cast & crew
Ik herkende Sennott overigens van het mij zwaar tegenvallende Bottoms, waarin ze met iemand speelt die ook in iets anders (The Bear (tv)) wél geweldig speelt. Dus het falen van Bottoms zal wel bij de makers liggen, want ook in Halina Reijns Bodies Bodies Bodies zag je al hoe Sennott zelfbewust genoeg is om haar hele voorkomen perfect in te zetten in/voor een verhaal. En dat levert dus een karakter op waarin iedereen wel één of meerdere dingen zal herkennen. Juist doordat ze ook laat zien dat ze door haar PTSS door heeft dat ze af en toe een ‘lastig klotewijf’ is, zoals ze zelf ongeveer stelt. Naast Sennott is ook Petsa subtiel indrukwekkend, door precies die losbrekende-maar-toch-ook-liefde-nodig-hebbende-puberheid te vangen. Nu is ze in real life wel net 18 geworden, dus mogelijk putte ze wel uit haar eigen (recente) verleden, maar ook haar rol voelde voor mij volkomen geloofwaardig.
En dat is natuurlijk zeker ook de verdienste van een zeer betrokken maker. Want om nogmaals de vergelijking te maken: waar I Used to Be Funny eigenlijk alles goed lijkt te doen, daar deed Bottoms volgens mij zo goed als alles ‘fout’, waardoor ik het ook totaal niet erg vind dat ik die ‘komedie’ alweer vergeten was. Pankiw regisseerde hiervoor de Black Mirror-aflevering Joan is Awful (over die vrouw waarover een instant drama-tv-show gemaakt wordt), werkte eerder al met Sennott (aan een film die zelfs IMDb niet kent?), en verkende in haar werk voor de tv-show Feel Good al hoe comedians omgaan met hun problemen (in dat geval verslaving). Haar clip-werk voor onder andere Janelle – Moonlight, Antebellum – Monáe onderstreept mogelijk haar maatschappelijke betrokkenheid, want dat Pankiw intensief actief is in progressief-feministische kringen, dat voel je aan deze hele film. Iets dat in mijn ogen overigens 100% positief bedoeld is hè (ik begrijp nog altijd niet waarom sommige mensen tegen het gelijkwaardig behandelen van alle mensen kúnnen zijn, maar laat ik daar hier niet op doorgaan…).
Final credits
Mogelijk wel een goed voorbeeld van hoe duidelijk Pankiw emoties weet op te roepen: ik wilde na afloop eigenlijk m’n moeder bellen (daar was het overigens veel te laat voor), want die scènes over Brooke’s zieke moeder raakten me behoorlijk stevig. En weet: dat is maar één zij-onderwerp in deze film die vól zit met prikkelende thema’s, en op al die thema’s een duidelijke visie heeft. Met andere woorden: vind je het interessant om te zien wat een in mijn ogen meer dan interessante nieuwe filmmaker op al dan niet subtiele wijze over zaken als opgroeien, verlies, consent, relaties, kunstinspiratie, cancel culture, onmacht en ‘vrijheid te melden heeft, dan is I Used to Be Funny zeker ook een film voor jou…