Kneecap (2024)
Yes, Kneecap is net zo VET (ook voor tieners) als dat ie cultuurhistorisch belangrijk is. En dat is een combinatie die je mij nooit eerder hebt zien typen. Ik zag ‘m in een voorpremière – met uitleg van een Iers-Nederlandse stand-up comedian die wel wat nuttige ‘achtergrondgeschiedenis’ verschafte – en wist zoals meestal vooraf vrijwel niets verder. Dus mijn grootste verbazing was niet dat Michael – 12 Years a Slave, Frank, X-Men: Apocalypse, The Killer – Fassbender de makers zijn star power graag ‘leende’, maar iets dat ik pas bij de aftiteling bemerkte. En dat vergrootte mijn waardering voor deze Ierse-hiphop-film (dat typte ik ook nooit eerder volgens mij) des te meer.
Naast dat zo ongeveer de hele zaal de helft van de tijd net zo hard zat te lachen als ik. Want wat een heerlijk en bij vlagen sukkelig maar altijd muzikaal ‘drank-, drugs- en seksgebruik’ levert Kneecap!
Het verhaal
Liam Óg en Naoise zijn al beste vrienden in West-Belfast (Noord-Ierland) sinds ze van Naoise’s vader Arlo (Fassbender) de Ierse taal leerden. Pa was namelijk ooit een beruchte republikeinse paramilitair (denk IRA) en ziet in het gebruik van de originele Ierse taal (die echt níks met het zwaar geaccentueerde Engels te maken heeft dat jij nu mogelijk in je hoofd hebt) een subtiele manier van verzet tegen de nog altijd aanwezige Engelse overheersers. Maar omdat Arlo dus nogal gezocht werd, zette hij z’n eigen dood in scène. Dit gebeurt allemaal in een flashback, want het verhaal van Kneecap speelt zich wel ergens halverwege de 2010’s af, en Liam Óg en Naoise zijn opgegroeid tot drugdealers van begin-twintig. Vrij snel na de openingsscène wordt Liam Óg bij een politieactie echter gearresteerd, maar tijdens het verhoor praat hij enkel Iers, tot grote frustratie van politiecop Ellis (Josie – Belfast, The Wonder – Walker). Daarom wordt muziekleraar en kenner van het Iers JJ erbij gehaald…
In een parallelle verhaallijn hebben wij dan al meer geleerd over de strijd die tot 2022 in (Noord-)Ierland gevoerd moest worden, omdat ze het Iers als een officiële taal erkend wilden zien (zoals Schots en Welsh al was, en hier het Fries bv. ook). En daarin speelt JJ’s vrouw/vriendin Caitlin (Fionnuala Flaherty) een vrij belangrijke rol, aangezien zij als demonstratieleider zelfs voor TV-interviews gevraagd wordt.
Maar bij Liam Ógs verhoor ontdekt JJ dat in Liam Ógs notitieblokje best goed rijmende Ierse teksten staan, onleesbaar voor de politie. In het enige ongeloofwaardige moment van de film weet JJ dit notitieblokje mee te ‘scoop-en’ uit de verhoorkamer, en even later zien we dat hij een muziekleraar met mogelijk een grotere droom is: hij blijkt namelijk een provisorische studio te hebben in een aftandse garage. Daar weet hij vrij snel wat beats te creëren, en voordat ik het wist, kon ik m’n hoofd amper stil houden bij de vele muziek die de drie mannen (Liam Óg, Naoise én JJ, a.k.a. DJ Próvai) maken. Na een eerste optreden in de kroeg van een oom krijgen ze echter bekendheid, maar die combinatie van Ierse protestteksten en gruwelijk veel seks- en drugs-verwijzingen strijkt niet alleen de Britse overheerser tegen de haren in…
Wél waargebeurd!?
Ja, dát was de verrassing voor mij, toen ik tijdens de aftiteling ineens allemaal andere beelden van andere optredens zag, die zo groot waren, dat ze die echt niet enkel voor aftitelingshots geschoten kónden hebben. Nog geen seconde later bevestigde Google inderdaad de gedachte dat Kneecap dus gewoon een echte band is, en dat het dus ook geweldig is hoe de drie hoofdrolspelers (kijk terug en zie hoe ik ook niet hun echte naam tussen haakjes hoefde te vermelden hierboven) zichzelf spelen. Maar dan best ‘sukkelig’, passend bij een onervaren bandje (waardoor ik zeker ook aan de heerlijke tv-serie Dave moest denken (over rapper Lil Dicky, waarvan ik na seizoen 2 pas ontdekte dat hij jaren eerder al op het (toen nog) Tilburgse Woo Hah! Festival had gestaan)). En dat sukkelige valt tijdens de aftiteling des te meer op, omdat vooral DJ Próvai in die shots ineens ‘cool’ lijkt, terwijl hij die drollerige leraar met een droom toch wel erg overtuigend speelde.
Maar door dat waargebeurde krijgt de film nog meer betekenis, want we kijken dus niet naar een dramatisch verzonnen verhaal, maar naar iets dat ook echt gemaakt ‘moest’ worden. Als in: je voelt het belang van het verhaal voor trotse Ieren zeer duidelijk. Waarbij de schofterige manier waarop de politie en Engelsen met de onderdrukte Ieren omgaan goed ‘kwaadmakend’ werkt, want het toont klote-onrecht. Precies het onrecht waardoor Ierland volgens mij ook het eerste Europese land was dat Palestina als land erkende (en er in de film ook wel wat Palestijnse vlaggen te zien zijn), omdat zij al 800 jaar onder een bepaalde mate van Engelse onderdrukking leven.
Cast & crew
Maaaaaaaaaaaaar: Kneecap is ook vet voor iedereen zonder enige politieke interesse. Ik nam m’n 18-jarige neef mee naar de film, en ondanks dat ik vreesde dat het voor hem mogelijk te ‘arthouse’ zou zijn (mogelijk projecteerde ik mijn 18-jarige zelf op hem??), vond hij hem wel gaaf. En nergens te traag of zo. Wat mogelijk ook wel komt doordat het best makkelijk identificeren is met Liam Óg en Naoise. Ze spelen namelijk wannabe tough guys waarin veel pubers zich zullen herkennen, en ze weten die herkenbare puber-zoektocht (door drank, drugs, seks, identiteit e.d.) goed om te zetten in rake songteksten. En doordat ze als underdogs worden neergezet, wekken ze logischerwijs nog meer sympathie op. Zeker doordat hun tocht ook mooi gekoppeld is aan, en licht contrasteert met, die Ierse ‘vrijheidsstrijd’. Iets dat meer gewicht krijgt door de rol van onder andere Fassbender, die als Ier best veel (filmhuis)films in z’n moederland heeft gemaakt, maar bij het grote publiek toch veel bekender is van bijvoorbeeld de X-Men-films, Shame, of z’n huwelijk met Alicia – The Light Between Oceans – Vikander. En wat dacht je van de cameo van Sinn Fein- (en voormalig IRA-) leider Gerry Adams, die het idee van de film zo gaaf vond, dat hij – tot grote verbazing van de makers – “ja” zei op hun vraag.
Nu ken ik regisseur Rich Peppiatt volgens mij helemaal niet. Z’n IMDb-credits doen vermoeden dat dit z’n tweede film als regisseur is, maar bij die Steve Coogan-film One Rogue Reporter (2014) was hij coregisseur. Dus ik zou kunnen stellen dat hij hiervoor vooral kortfilms en videoclips heeft geschoten, en dat laatste voel je duidelijk. Kneecap is namelijk niet alleen een hiphop-drama, maar net zo goed een bij vlagen surrealistische drugsfilm, wat heerlijk creatieve, trippy vondsten oplevert. Waarbij het hoofd van Adams ergens ineens opduikt, en ik kan me goed voorstellen dat daar nog een interessant laagje achter zit, waar ík nog niet van op de hoogte ben…
Final credits
Want weet ook: de titel (en naam van de dus bestaande band) is afgeleid van kneecapping, een nogal lompe manier van ondervraging, waarin niet alleen gedreigd werd met een kogel door je kneecap (oftewel: je knieschijf), maar dat door onder andere de IRA (onder de overigens nooit toegegeven leiding van Adams) werd gebezigd.
Dus ja, met al deze politieke achtergrondinformatie dacht ik voorafgaand aan de film dat ik m’n vader misschien beter mee had genomen. Hij is namelijk fervent Ierland-fan en zal het verhaal zeker interessant vinden. Toen na vijf minuten echter duidelijk was hoeveel seks en drugs er in de film zat, was ik blij dat ik dat zijn katholieke hart niet aan had gedaan, en bleek het meenemen van zijn kleinzoon (mijn neefje dus) een betere keus. Wie weet inspireerde het hem wel om zelf ook iets te gaan ‘maken’. Want inspireren doet Kneecap ook zeker wel. Bijna ‘jammer’ dat wij Nederlanders volgens mij zo vrij/gelukkig zijn, dat we niet genoeg urgentie voelen om echt belangrijke kunst te maken..? En als ik jou hier (misschien wel bewust) keihard mee tegen de haren instrijk, dan hoor ik graag waar ik die belangrijke Nederlandse (hedendaagse) films (of andere kunst) wél kan vinden…