Ainda Estou Aqui (a.k.a. I’m Still Here – 2024)
Wat een meesterlijke film van Walter – Central do Brasil, The Motorcycle Diaries, On the Road – Salles is Ainda Estou Aqui, hier uitgebracht onder een Amerikaanse titel die eerder voor die aparte Joaquin Phoenix goes rapping–film uit 2010 is gebruikt.
Maar Salles’ I’m Still Here vertelt het waargebeurde verhaal over het leven onder de Braziliaanse militaire dictatuur, die sinds 20 januari van dit jaar ineens een verdomd enge extra relevantie heeft gekregen. Want op het moment dat je beseft hoe goed deze onder-je-huid-kruipende film is, dan bekruipt jou mogelijk ook wel het verontrustende gevoel, dat al dat anti-intelligentie/-intellectuele gebully aan de overkant van de oceaan wel erg veel lijkt op waar het intellectuele, levendige hoofd-gezin uit deze film amper 50 jaar geleden mee moest zien te dealen.
En inderdaad: Fernanda Torres is fenomenaal goed…
Het verhaal
Ja, zoals het een goedgemaakte biografische film betaamt – het verhaal is gebaseerd op het boek van één van de kinderen uit het gezin – is de eerste drie kwartier van de film vooral de levendige herinnering van hoe het gezin het leven vierde in Rio de Janeiro, ondanks dat dreigende gevoel van de af en toe voorbijrazende en -vliegende militairen boven het Copacabana-strand waar het gezin aan woont in 1971. Moeder Eunice (Torres) zwemt elke ochtend haar baantjes in de oceaan, om vervolgens de boulevard naar hun huis over te steken, waar ze met haar man Rubens Paiva (Selton Mello) en vijf kinderen woont. Op het nieuws zien ze wel hoe er wederom een buitenlandse ambassadeur is ontvoerd door tegenstanders van het militaire regime, met als eis dat er tientallen van hun medestrijders worden bevrijd, maar het gezin is daar eigenlijk helemaal niet zo mee bezig. Ze zijn enorm hecht, dansen ongegeneerd (en wat jaloersmakend) met z’n allen, en lijken zich niet echt druk te maken…
De dreiging wordt wat voelbaarder, als een bevriend stel besluit naar Londen te emigreren, en Eunice en Rubens besluiten dat hun oudste dochter Veroca (Valentina Herszage) beter mee kan gaan om daar te studeren. Ze vrezen dat Veroca als student in Rio direct politiek actief zal gaan worden. Door haar weg te sturen, voel je onbewust wel hoe graag ze niet opvallen bij de overal priemende blikken van het regime.
Het komt dan ook als een enorme shock, als er ineens een aantal mannen in burger het huis betreden, en Rubens meenemen voor wat vragen. “Hij is aan het eind van de dag weer thuis,” krijgen ze te horen, maar als een paar dagen later ook Eunice en dochter Eliana (Luiza Kosovski) mee moeten voor wat vragen, begint de angst wel toe te nemen. Maar Eunice wil helemaal niet dat hun kleinste kinderen Nalu (Bárbara Luz), Marcelo (Guilherme Silveira) en Babiu (Cora Mora) zich zorgen maken, dus waar ze intern kapot gaat van de zorgen, probeert ze naar haar kinderen net te doen alsof er niet zoveel aan de hand is. Maar als ze zelf bijna twee weken wordt vastgehouden onder erbarmelijke omstandigheden, wordt dat toch wel erg lastig…
Prachtig verteld, met (al dan niet?) geprojecteerde raakvlakken
Het eerste stuk van de film deed me enorm denken aan Alfonso Cuaróns autobiografische Roma, waardoor ervaren filmkijkers ook direct zullen aanvoelen dat dit als contrast zal gaan dienen voor iets verschrikkelijks dat staat te gebeuren. En dat verschrikkelijke heeft dus wel een extra lading gekregen de laatste weken/maanden, sinds het machtigste land ter wereld wordt gerund door ‘mensen’ die ook enkel in strijd lijken te geloven, en dus altijd een vijand of ‘de ander’ nodig hebben om te kunnen overheersen of in hun vrijheid beperken. Mogelijk projecteer ik dat grotendeels hoor, en ik verwacht dat Donny T. nog eens niet begrijpt hoeveel raakvlakken de militaire dictatuur uit deze film vertoont met zijn bewind. Al werd ik er laatst op gewezen, dat hem als “dom” neerzetten ook vooral afleidt. Dus stel dat hij dit wél begrijpt, en dus wel ‘slim’ is, dan vrees ik dat Amerikanen het wel kunnen vergeten. En gaan ze dus iets meemaken dat menig westers land al eeuwen geleden beleefde, en dat menig Latijns-Amerikaans land (maar ook Griekenland en Joegoslavië) dus amper 50 jaar geleden meemaakte. Waardoor bij mij ineens de gedachte voorbijkwam: moet de VS ook door zo’n dictatorschap heen (wat ze ook gewoon niet kennen uit hun geschiedenis, toch?), omdat velen daar schijnbaar geen actieve herinnering aan zoiets hebben, en zich dus niet beseffen dat het illegaal vast- en uitzetten van mensen met een ongevallige mening één van de eerste stappen op zo’n spiegelgladde helling behelst?
Mogelijk dat het bij mij ook wat ‘steviger’ binnen kwam, omdat ik nog geen elf jaar geleden precies over die stranden en boulevards liep in Rio; exact de tijd waarin de laatste scènes van de film zich afspelen..?
Cast & crew
Naast de fysieke transformatie die Torres ondergaat, is het dus vooral dat zelfopofferende moeder-gevoel dat ze speelt, wat zoveel indruk maakt. Achter elke blik schuilt zóveel, en dat kan natuurlijk ook komen doordat Salles haar geweldig geregisseerd heeft, en omdat het verhaal haar karakter zoveel diverse emoties ‘geeft’, maar je moet het wel kunnen spelen. Dat ze dat in een flashforward ook als 60+-plusser wederom laat zien, dat maakt haar performance nog beter. Al valt qua acteren ook wel iedereen in de spreekwoordelijke toon, dus Salles verdient hier ook zeker wat credits voor. De initiële vrolijkheid van dat gezien is heerlijk om te zien, en past natuurlijk ook wel bij de nostalgie van een biografie. Als in: ‘memory makes a moment peak‘, en het is ook best logisch dat de schrijver hun jeugd vóór papa’s verdwijning nóg mooier herinnerde. En dus ook zo opschreef, wat nu dus gelukkig verfilmd is. Overigens kende ik geen enkele van de acteurs, dus heel veel meer hoef/kan ik er ook niet over vertellen…
Final credits
Ja, dit is zo’n film die zeer sterk blijft hangen, mede vanwege die mooie nostalgie, een klein beetje doordat ik bijna elf jaar geleden op een mountainbike een groot deel van die stad verkend heb, maar vooral ook door de plotsklapse extra relevantie van het verhaal.
En mocht je mij niet ‘geloven’, check de poster hiernaast en zie de enorme waardering die deze film overal krijgt. En waar ik dat IMDb-punt niet altijd als leidraad neem, begin ik die 8,5 steeds beter te begrijpen. Juist omdat de film nog altijd onderhuids aan het doorkruipen is…