Borgman (2013)
Alex van Warmerdams laatste is een boosaardig en bij vlagen ook weer lekker absurdistisch grappig sprookje dat zoveel interessante elementen bevat dat de film door veel buitenlandse recensenten wordt vergeleken met Haneke’s Funny Games en Lanthimos’ Dogtooth, maar ik zie ook zeker wel raakvlakken met David Lynch’ werk. Zeker inzake de al dan niet vaagheid van de maker over hoe z’n werk te interpreteren, want daarin is het moeilijk om niet direct té concreet te willen worden. Meet Van Warmerdam zich écht met deze grootmeesters, of is het toch enkel een eigenzinnig samenraapsel van heel veel gave scènes en momenten..? Ik neig naar het eerste…
Het verhaal
De interessante vragen oproepende openingsscène wordt voorafgegaan door een nogal Oude Testament-achtig citaat: “En zij daalden neer op aarde om hun gelederen te versterken“. Maar over dit mogelijke engel-/demoonachtige citaat later meer. Want ook tijdens de film raak je direct geboeid door een drietal dorpelingen – waaronder meneer pastoor zelf – die met flinke wapens het bos in trekken, op zoek naar één of andere verwilderde man. Deze heeft ze echter in de smiezen, en vanaf dat moment zie je in de priemende maar charmante ogen van Camiel (Jan Bijvoet) al dat hij zich niet zal laten vangen. Hij vlucht, maar niet voordat hij soortgelijke aardig vieze mannen heeft gewaarschuwd. En wat doen zij in die vampierachtige schuilplaatsen net onder de bosgrond..?
Niet veel later komt Camiel in de bewoonde wereld aan, waar hij al snel het huis van Richard (Jeroen – Rundskop – Perceval) en Marina (Hadewych Minis) ontdekt. Na een ruzie tussen Camiel en Richard ontfermt Marina zich over deze zwerver, die toch niets meer wilde dan een bad nemen om zich weer op te frissen..?
Natuurlijk weet je als kijker direct al dat er veel meer speelt, en de manier waarop Van Warmerdam de spanning tijdens de gehele film weet vast te houden is geweldig. Camiel weet zich langzaam in het gezin binnen te werken, waarbij vooral de drie kinderen en Marina snel onder z’n invloed lijken te komen. Maar hoe gaat Richard hiermee om? En wat is de werkelijke reden achter Camiels handelen? En waarom al die dromen? En die enge verhalen? En en en…?
Vragen
Van Warmerdam laat jou als kijker heerlijk puzzelen door allerlei vragen op te roepen, maar daar nooit een makkelijk antwoord op te geven. Dat getuigt niet alleen van respect voor jouw intelligentie, maar dat versterkt ook het gevoel dat Camiel en z’n handlangers mogelijk meer zijn dan enkel zwervers. Want wat doet dat litteken op hun ruggen? En waarom laat Van Warmerdam Marina letterlijk “Er is iets om ons heen Richard. Iets warms en aangenaams, maar bedwelmend.” tegen haar man zeggen? Komen de ‘zwervers’ het gezin straffen voor hun ongeremde welvaart, of is het puur een metafysische verhandeling over het Kwaad, waar dat vandaan komt, hoe het wordt ‘geactiveerd’, maar vooral: hoe het ons verleid..?
Cast
Zoals in alle Van Warmerdams films lijken z’n acteurs erg makkelijk in hun rol te ‘glijden’. Dat is natuurlijk de verdienste van de regisseur, maar vooral Jan – The Broken Circle Breakdown – Bijvoet en Hadewych Minis steken er stevig bovenuit. Voor het verhaal ook erg belangrijk, want om de film te laten werken moet Bijvoet jou als kijker ook ‘verleiden’. En dat lukt aardig, want ondanks z’n schijnbaar immorele bedoelingen weet hij je aandacht de hele film vast te houden. Minis speelt een wat labiele vrouw die een vrij makkelijk slachtoffer lijkt te zijn, maar is dat wel zo? Verder kan dochter Isolde zo uit de betere psychologische horror zijn geplukt, en speelt de rest van de cast hun rol precies ‘droog’ genoeg. De enige die wat uit de toon valt is Perceval, maar dat kan ook komen doordat z’n rol wat plat en eendimensionaal aanvoelt. En zit die Deense au pair er enkel in omdat er Deense geld in de film is gestoken..?
De derde echt belangrijke rol in de film is die voor de strakke en steriele villa waar zich vrijwel alles afspeelt. Omdat Van Warmerdam graag wilde dat de karakters ook precies zo door het huis konden bewegen als hij voor ogen had, heeft hij de complete villa laten bouwen voor deze film. Gedurfd, maar het resultaat is er wel naar…
Final credits
Ja, Van Warmerdam heeft wederom een erg gedurfde film gemaakt, en alleen daarom al verdient hij veel bewondering. Hij speelt met medelijden, verleiding, onzekerheid, angsten en het grotere kwaad. Dat levert een van begin tot eind intrigerende arthousefilm op, waarbij het tussenstuk wel redelijk rustig voortkabbelt, maar met steeds verder oplopende spanning en natuurlijk Van Warmerdams absurdistische humor. De horrorelementen zijn vooral onderdeel van het verleiden (zo worden de kinderen verleid met een eng verhaal), en er zit maar één echt lompe scène in de film.
Als je duidelijkheid en antwoorden wilt, dan moet je deze maar overslaan. Want ook al geeft Van Warmerdam zelf geen concrete antwoorden, hij geeft jou wel de kans om zelf je eigen interpretatie te geven, waarvoor hij meer dan genoeg interessante aanknopingspunten geeft. En die naam van één van de productiemaatschappijen – Epidemic Angel – die past wel héél erg toevallig…