The Butler (2013)
The Butler vertelt het waargebeurde en (net niet genoeg) gedramatiseerde verhaal van een butler die onder maar liefst acht Amerikaanse presidenten diende in het Witte Huis, voornamelijk gezet tegen de achtergrond van de civil rights movements in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. Vooral door Forest Whitakers sterke spel raakte deze nieuwe van Lee – Precious – Daniels me zeker wel, maar hoe ‘goedkoop’ die sentimentaliteit is laat ik nog even in het midden.
Overall laat de film echter het gevoel achter dat er wel degelijk interessante vragen en discussies aangeraakt worden, maar juist op dat vlak blijft het allemaal wat te vlak. Maar mogelijk zijn dit soort vragen en discussies nog altijd wel lastig te beantwoorden of voeren in een land dat – ondanks dat ze een zwarte president hebben – dat lompe verleden nog lang niet achter zich heeft gelaten…
Het verhaal
Eigenlijk volgt Daniels vrij rechttoe-rechtaan het levensverhaal van Cecil Gaines, gebaseerd op een artikel van Wil Haygood over butler Eugene Allen, compleet met de af en toe wat over-uitleggerige voice-over van Whitaker. Over hoe hij opgroeide op een katoenplantage in het Zuiden van de VS in de jaren 20, toen slavernij daar officieel dan wel voorbij was, maar nog behoorlijk in stand kon worden gehouden door de rijke witten. Nadat z’n ouders hardhandig zijn aangepakt besluit de schuldbewuste moeder des (witte) huizes om een “house nigger” (haar woorden, die vaker in de film terugkomen) van Cecil te maken, en doordat hij hard werkt en z’n geboorteplaats met recht wil ontvluchten komt hij uiteindelijk in het Excelsior Hotel in Washington, D.C. terecht. Daar wordt hij opgemerkt door de facilitair manager van president Truman, en niet veel later wordt Cecil uitgenodigd om op gesprek te komen op het Witte Huis.
Wat volgt is een soort Forrest Gump-achtige film, waarin Daniels historisch belangrijke gesprekken precies laat afspelen als Cecil bijvoorbeeld net een kop thee komt brengen in de Oval office. Natuurlijk heeft Cecil een geheimhoudingsverklaring moeten tekenen, maar Daniels weet deze historisch belangrijke feiten af en toe erg mooi te koppelen aan het juist politiek radicaliseren van Cecils oudste zoon Louis. Want weet wel dat dit zich voornamelijk afspeelt in de tijd dat de Ku Klux Klan nog hoogtijdagen vierde in het Zuiden, en waar een groep ambitieuze en onverschrokken zwarte studenten hun burgerrechten opeisten door bijvoorbeeld in restaurants niet meer in de “colored sections” te gaan zitten.
Kracht…
En daar had wat mij betreft de grootste kracht van de film gezeten, als dat drama, dat conflict tussen vader en zoon, nog steviger aangezet was. Zeker omdat Cecil in z’n werk zich juist verre van de politiek af diende te houden, terwijl z’n zoon dus over-politieke ambities had. Mogelijk was het verhaal dan minder waarheidsgetrouw geweest, dat had het drama wel sterker gemaakt. Nu bevat de film van veel een beetje, maar gaat ie dus nergens echt de diepte in. Terwijl het verhaal dus al behoorlijk gedramatiseerd schijnt te zijn door schrijver Danny – Game Change, Recount – Strong. Waarbij Daniels overigens zelf met bovenstaande vergelijking met Forrest Gump kwam, door de manier waarop hij de Amerikaanse geschiedenis van de vorige eeuw in het levensverhaal van één man heeft verweven.
Thematiek en vragen
Zoals ik al zei: ik voelde ‘m zeker wel af en toe, maar dat gebeurt bij vaders-die-al-dan-niet-trots-op-hun-zoon-zijn-verhalen vrij snel bij mij. Maar dat te klein uitgewerkte thema over die vader-zoon relatie is wat mij betreft wel het hart van de film, culminerend in een mooie diner-scène tussen vader en zoon, waarin zoonlief de prestatie van acteur Sidney Poitier in Lilies of the Field (waarvoor hij als eerste zwarte acteur een Oscar voor mannelijke hoofdrol won), nogal hardhandig onderuitschoffelt, en daarmee ook indirect z’n vader schoffeert. Meer focus daarop had de film goed gedaan, verwacht ik.
Daarnaast wordt ook een andere interessante vraag gesteld, waarin dr. Martin Luther King Jr. ook nog zijn hoge sociaal-historische intelligentie toont. Want wie heeft er meer invloed gehad op de emancipatie van de zwarte bevolking van Amerika gehad: de Black Panthers en soortgelijke bewegingen, of juist de zwarte butlers, huismeiden en poetsvrouwen die heel subtiel aan hun bazen toonden hoe gelijk de zwarte man eigenlijk is? Of zoals door King dus in een subtiel erg goede scène wordt uitgelegd aan Cecils rebelse zoon Louis: “they are the ones who defied racist stereotypes by being trustworthy, hardworking and loyal […] in maintaining other people’s households and raising other people’s children, they have gradually broken down hardened and hateful attitudes. Their apparent subservience is also quietly subversive.” Maar ook dit interessante gegeven valt een beetje weg in het grotere verhaal, terwijl dit zeker voldoende zou zijn om een hele film mee te vullen…
Meer drama
“One quiet voice can ignite a revolution” is één van de taglines van de film, en alhoewel dit zelfs letterlijk wordt herhaald in de film, weet de film dat dramatisch toch niet waar te maken. Ik snap wel dat de makers de geschiedenis niet wilden ‘vervalsen’ door teveel drama toe te voegen aan dit grotendeels waargebeurde verhaal, maar toch had dit ook net wat sterker neergezet kunnen worden. Had hiervoor bijvoorbeeld meer ín het hoofd van Cecil gekropen, of in dat van z’n vrouw of zoon. Want daar zou je dan als maker wél de vrijheid hebben gehad om de film dramatisch wel zó groots te maken dat het een werkelijk onvergetelijke film had kunnen worden. Nu blijft het, ondanks wel degelijk een aantal stevige emotionele scènes, overall toch wat te vlak.
Cast en crew
Eén van de meest opvallende dingen aan The Butler is de werkelijk ongelooflijke cast die Daniels heeft weten te strikken. Ik zal ze niet allemaal noemen, en over Whitaker wil ik enkel zeggen dat ik twijfel of hij de Oscarnominaties wel of niet zal halen. Het is echt zo’n Oscarrol, maar mogelijk dat de film toch net wat ondergesneeuwd raakt in het échte Oscargeweld. Oprah Winfrey speelt z’n deels verslaafde, deels verwaarloosde maar ook lieftallige vrouw ook erg goed, alhoewel dat voor een deel ook de verdienste is van Matthew Mungle, één van de prostetic make-up artists die al eens een Oscar won (voor Francis Ford Coppola’s Dracula uit 1992). En zijn kwaliteiten zie je niet alleen bij het transformeren van Whitaker en Winfrey van begin 30 tot eind 80 in de film, ook David Oyelowo – die zoon Louis speelt – komt mede door de hulp van Mungle vrijwel de gehele film overtuigend over, van late tiener die betrokken raakt bij de civil rights movement tot een congreslid van middelbare leeftijd…
Alhoewel ik daar de acteerkwaliteiten van Oyelowo (Jack Reacher, Lincoln) mogelijk wat tekort mee doe, want hij speelt z’n rol erg goed. De meest opvallende, en daarmee ook niet geheel geslaagde keuzes zijn echter die voor John Cusack als Richard Nixon en de Britse acteur Alan – Hans Gruber uit Die Hard – Rickman als Ronald Reagan (zie foto hierboven). Daar zit de casting echt af en toe in de weg, wat opmerkelijk is, gezien Daniels’ geschiedenis als casting director. Ik moest zelfs kort even terugdenken aan Paul Rudds Tyler Perry-parodie die ik net daarvoor in Saturday Night Live had gezien, en dat trok me wel wat weg uit het serieuze karakter van de film.
Om echter wel op een positieve noot te eindigen, de keuze voor Nelsan Ellis als dr. Martin Luther King Jr. is niet alleen geslaagd, maar ook behoorlijk opmerkelijk, want jij kent Ellis mogelijk als Lafayette uit de ‘vampieren-uit-de-kist’-serie True Blood.
Final credits
Ja, The Butler is zeker een bij vlagen interessante en voor velen ook belangrijke film, maar haalt helaas te vaak niet het niveau dat je de film en het belangrijke verhaal eigenlijk ‘gunt’. En in dat licht verwacht ik dat ie het in de categorie “verhalen over de gruwelijk onbeschofte behandeling van Afro-Amerikanen in de Amerikaanse geschiedenis” zal moeten afleggen tegen het later nog te verschijnen 12 Years a Slave, van Steve – Shame – McQueen, waar de eerste reacties toch wel een stuk heftiger/emotioneler over zijn.
Ik weet het: vergelijken is best stom, maar als ik zou moeten kiezen, dan zou ik m’n geld eerder op McQueens film zetten…