Only Lovers Left Alive (2013)
Geweldige sfeer, intrigerend mysterieus, zeer fijne cast, prachtige beelden, interessante cultuurhistorishe zijstapjes, maar wel gezien in een volledig lege zaal: mijn beleving van Jim Jarmusch’ Only Lovers Left Alive was daardoor zowel indrukwekkend als raar. Het was voor mij – mede doordat ik fan ben van Jarmusch – een geweldige film, maar ik ben ‘m ook nog wat aan het laten bezinken om er nog meer uit te halen. Want de film zit overvol met symboliek en een overduidelijke kritiek op onze huidige maatschappij, maar is dat ‘slechts’ aardig scherpe kritiek of zit daar nóg meer achter dan ik me nu besef..?
Het verhaal
Dat Only Lovers Left Alive ook een film over vampiers is, dat had ik bewust nog niet gezegd. Als zo’n groot regisseur (van o.a. Dead Man, Coffee and Cigarettes, Mystery Train, Down By Law, Ghost Dog, Broken Flowers, The Limits of Control) zich gaat wagen aan de spirituele/filosofische consequenties van onsterfelijkheid, waarvoor de vampierfilm de ideale gelegenheid biedt, dan moet je al je recente ervaringen met vampiers op het witte doek (of TV) aan de kant zetten, want daarin zit vrijwel nergens ook maar iets interessanters dan veel rauwe seks en bloed. Want waar onsterfelijkheid in de betere vampierfilm leidt tot een verkenning van wat weten dat je lichaam geen ‘natuurlijke’ dood zal sterven met je geweten of zelfs ziel zou doen, daar kiest Jarmusch ogenschijnlijk toch nog een iets andere route. Hij vertelt namelijk een romantisch drama over twee vampiers die honderden jaren geleden al trouwden, af en toe flink uit elkaar groeien, maar uiteindelijk toch ook elkaar nodig lijken te hebben om te kunnen overleven. En is daarmee ‘liefde’ dan toch het ultieme redmiddel, zelfs in de wereld van deze bloedzuigers..?
“Bloedzuigers” is echter een woord dat Adam (Tom – Loki in Thor – Hiddleston) en z’n vrouw Eve (Tilda – We Need to Talk About Kevin – Swinton) nooit zouden gebruiken om zichzelf te typeren. Honderden jaren oud zijn ze namelijk dat barbaarse ‘voeden op mensen’ ontgroeid, want hun bloed halen ze bij respectievelijk een Amerikaanse arts in Detroit of bij een Franse arts in Tangiers. Ondanks dat ze getrouwd zijn wonen ze (tijdelijk?) namelijk niet bij elkaar. Eve geniet vrij relaxed van het onsterfelijke leven in Noord-Afrika, vooral ook in het gezelschap van Kit Marlowe (John Hurt), terwijl Adam als depressieve muzikant de mooiste muziek van de wereld schijnt te maken, maar waarvoor eigenlijk? Op waardering van de “zombies“, zoals ze ons mensen vrij hilarisch én scherp noemen, zit hij helemaal niet te wachten, want als hij ergens geen zin in heeft, dan is het wel in een bekend muzikant te zijn. Schreef hij daarom zo’n tweehonderd jaar geleden een adagio voor Schubert, zodat deze sterfelijke componist daar wel furore mee kon maken..?
Mysterieuze zijstapjes
En daar ben ik meteen bij het leukste aan Only Lovers Left Alive. Door hun hoge leeftijden hebben ze namelijk nogal wat historische figuren in hun hoogtijdagen meegemaakt. Een beetje als een onsterfelijke versie van Woody Allens Midnight in Paris komen (de namen van) tal van bekende uitvinders, schrijvers, componisten en zelfs acteurs voorbij. Mogelijk dat wat meer kennis over Shakespeare, Tesla, Shelley, Byron e.d. je ervaring nog wel kan verdiepen, maar juist doordat deze personages allemaal zo terloops genoemd worden hoef je het niet te ‘begrijpen’ om wel het mysterieuze ervan te ervaren. Daarnaast wordt het mysterieuze karakter van de film nog versterkt doordat Eve en Adam meer lijken te weten over onze toekomst.
Maar ook: hoezo is het bloed van vrijwel alle mensen verontreinigd, en waarmee..?? En wat voor motor zit er in die auto van Adam? Wat is er toch met dat rituele handschoenen uittrekken? Waarom moest ik bij Ava (Mia Wasikowska), het zusje van Eve die het toch al lastige leven van vooral Adam overhoop komt gooien, aan Michael Pitts karakter in Bertolucci’s The Dreamers denken? En die keuze voor de namen Adam en Eva (Eve), is dat iets te vergezocht, of is die interpretatie van een collega-recensent, die in Hiddlestons Adam de Bijbelse Adam ziet, toch zeker het overwegen waard..?
Toegankelijkheid?
Zoals je ziet: de film roept nogal wat vragen op die in de film zelf niet beantwoord worden. Naast de spirituelere vragen waar je als kijker zelf mee aan de slag ‘mag’. Want dat Jarmusch geen films voor het grote publiek maakt zal hierboven wel al duidelijk geworden zijn. Toch is Only Lovers Left Alive een stuk toegankelijker dan z’n vorige film, The Limits of Control, die in mijn ogen toonde dat film ook écht Kunst kan zijn, waar je bij elke viewing meer of andere zaken uit kunt halen. Dat is hier ook zeker het geval, maar juist door het gebruik van bijvoorbeeld geweldige remixes van een aantal bekende nummers (naast prachtige ‘oudere’ muziek) of het tonen van de rauwste wijken van het failliete Detroit (als symbool voor de neergang van het westerse kapitalisme?), heeft Only Lovers Left Alive ook zeker één been stevig in ‘onze’ wereld.
Final credits
Jarmusch’ bekende gebruik van zwart-wit lijkt lange tijd afwezig, totdat onze protagonisten weer herenigd zijn. Hij lijkt niet te kunnen overleven zonder haar, en offert zij zichzelf deels op om hem te redden? Daarnaast geeft die ‘hogere’ culturele ontwikkeling én intelligentie van de vampiers Jarmusch de mogelijkheid om ‘ons mensen’ als “zombies” weg te kunnen zetten, wat natuurlijk ook een vrij ‘makkelijke’ manier is om scherpte in het door hem zelf geschreven scenario te gieten. En neerslachtige en zelfs suïcidale vampiers? Zit dat er als wat kortzichtige ‘motivator’ in omdat Jarmusch slechts een liefdesverhaal wilde schrijven tussen twee vampiers, of zit er in Eve’s reactie, dat zulke negativiteit vooral onwetendheid over de kracht van het aardse leven is, toch méér dan ik momenteel eruit haal?
Zoals je ziet: een film om niet alleen heerlijk van te genieten vanwege z’n authenticiteit, maar ook een film die genoeg handvatten biedt voor interessante gesprekken…