Exodus: Gods and Kings (2014)
Wat erg jammer is aan Ridley Scotts Exodus: Gods and Kings, is dat hij – mede als zelfverklaard agnost? – weinig interessants te melden lijkt te hebben over die toch vrij menselijke behoefte van het ‘geloven’ in iets. Ik bemerkte geen enkele visie inzake die vrij universele spirituele zoektocht, en volgens mij is dat de reden dat de film niet echt een specifieke of interessante focus bevat, waardoor dit eigenlijk een vrij rechtlijnige ‘boek’-verfilming is geworden. Al zullen fundamentalistische christenen en joden overigens ook dáár wel wat op aan te merken hebben.
Nee, bij mij deed deze film weinig meer dan de gedachte oproepen dat ie in de jaren 50 of 60 van de vorige eeuw waarschijnlijk wél als belangrijk zou zijn gezien, maar dan puur als informatieve bijbelondersteuner…
Het verhaal
Allereerst: het is knap dat het schrijverskwartet Adam – Tower Heist – Cooper, Bill – The Transporter Legacy – Collage, Jeffrey – GoldenEye – Caine en Steven – o.a. Schindler’s List, Moneyball – Zaillian het hele verhaal van Mozes’ coming-of-destiny en de exodus, voorafgegaan door die heftige bijbelse plagen, in minder dan drie uur op het scherm heeft gekregen. Daarin worden af en toe licht gedurfde sprongen genomen, wat menig orthodox christen/jood mogelijk wat zal doen jammeren. Zoals het feit dat Mozes’ hele tocht in dat mandje door de Nijl enkel vanuit een herinnering wordt verteld. De film start namelijk met een volwassen Mozes (Christian Bale), die als soort van geadopteerde zoon van farao Seti (John Turturro) de rechterhand van troonopvolger Ramses (Joel Edgerton) is. Nadat Mozes echter het eerste deel van een voorspelling van een medium doet uitkomen, als hij Ramses redt tijdens een veldslag tegen de Hittieten, dan begint er al iets te wringen tussen de twee kemphanen.
Als Mozes niet veel later door de Hebreeuwse wijze Nun (Ben Kingsley) wordt gewezen op z’n echte achtergrond, dan begint hij wat te twijfelen. Niet dat die karakterontwikkeling – van harde maar rechtvaardige generaal naar potentieel leider van de onderdrukte slaven – bevredigend is uitgewerkt, want die ontwikkeling blijkt vooral uit de dialogen, niet uit iets van geacteerde twijfel of zo. En als Ramses – na de dood van pa Seti de nieuwe farao – op de hoogte gesteld wordt van deze mogelijke controversiële achtergrond van z’n surrogaat-broer, dan rest er maar één ding: Mozes verbannen.
Tijdens z’n verbanning ontmoet Mozes/Moshe een mooie oase-dame, trouwt en krijgt een kind, en negen jaar later krijgt ie ineens ‘bezoek’ van iets goddelijks. Of wacht, nee: het is letterlijk God in de gedaante van een jong manneke. Na wat gehannes is het duidelijk dat Mozes terug moet naar Memphis, Egypte, om daar met eigen ogen te zien hoe de wereld van de slaven (zijn volk) nog grauwer is geworden tijdens het regime van Ramses. Tijd voor actie dus, al zit er wel wat wrijving tussen de manier waarop Mozes denkt z’n volk te kunnen bevrijden en de manier waarop die op wraak beluste Oude Testament-god dat wil laten gebeuren…
Vele opties, maar weinig bevrediging
En daar raak ik direct één van de vele interessante mogelijkheden die wel degelijk in de film ‘verstopt’ zitten. Of die in elk geval in mijn hoofd opkwamen tijdens de film. En daar kan ik vrij ingewikkeld over doen, maar mogelijk is een korte opsomming wel wat duidelijker:
- de god uit dit oude testament is eigenlijk een vrij onzeker en wraakbelust ego-gedreven persoon; als je hem als voorbeeld ziet in je geloof, dan is Israëls huidige agressieve en arrogantie houding duidelijker te plaatsen; als je als volk letterlijk dit verhaal gelooft, dan kan het vrij lastig zijn je niet als ‘uitverkoren’ te voelen, maar dat gaat helaas vrijwel altijd gepaard met superioriteitsgevoelens, in mijn ogen het tegenovergestelde van ‘goddelijk’;
- waarom niet verder ingaan op die wrijving tussen Mozes en z’n god; is het vertellen dat ze het niet altijd eens zijn mogelijk al bijna te ‘scherp’ in de bible belts van deze wereld en ‘durfde’ Scott niet verder te gaan?
- waarom wordt de hedendaagse problematiek in ‘het beloofde land’ niet meer aangeraakt dan enkel met de “I’m worried about what happens when we stop running“-quote?
- in tegenstelling tot in Aranofsky’s Noah lijkt het hier juist god te zijn die doorslaat, waar het veel interessanter was geweest om de mogelijkheid dat Mozes misschien wel knettergek was te onderzoeken.
Maar helaas, waar een focus op één van de vier hierboven genoemde punten de film direct interessanter had gemaakt, daar kiest Scott dus voor een vrij makkelijke doch epische verfilming. Het ziet er natuurlijk allemaal erg goed uit, vooral de plagen waaraan de Egyptenaren worden onderworpen, maar wilde Scott echt niet meer dan dat?
Cast
Veel mensen hebben kritiek op de film vanwege de ‘witte’ casting. Maar als de casting van allemaal westerlingen in een Amerikaanse film je grootste punt van kritiek is, dan ben je dus eigenlijk heel erg positief over de film, want dat is wat zoeken naar spijkers op laag water, niet? Ik denk dat het bij zo’n grootse productie ook wel erg fijn is om ‘gewoon’ met acteurs te kunnen werken waar je zeker weet wat je daaraan hebt, plus dat de hoge productiekosten makkelijker terugverdiend worden als je Bale, Edgerton, Turturro, Aaron Paul, Sigourney Weaver en Kingsley op de aftiteling hebt staan, toch? Dus die kritiek laat ik wat varen. Ik heb meer ‘problemen’ met de regie en het scenario, waarin karakterontwikkeling echt ondergeschikt aan grandeur is gemaakt, want eigenlijk raakte geen enkel karakter me. En dat ging zelfs zover dat ik bijna een sadistisch game-achtig genoegen voelde toen er weer een hele rits gezichtsloze personen werd omgelegd. Ik weet het, beetje gevaarlijk om dit toe te geven, maar het toont vooral ook wat er hapert aan de film, in mijn ogen…
Final credits
En ik merk weer dat hoe meer ik typ, hoe meer kritiek ik op voel komen. Zoals dat de film wel degelijk echt té plat verwesterd is, tot aan het punt dat Scott bij een bruiloft, zo’n 500 jaar BC, bijna de woorden “I now pronounce you husband and wife” laat zeggen. Daarbij heeft Scott het meest interessante aan Oliver Stone’s Alexander bijna letterlijk gejat, door heel kort en lichtjes wat te melden over de manier waarop geschiedenis geschreven wordt, en zo zou ik nog wel even door kunnen gaan.
De oorzaak voor het feit dat ik Exodus: Gods and Kings als een gemiste kans zie ligt echter vooral in het gegeven dat Scott een beetje ‘mieterig’ lijkt te zijn geweest. Door nergens stelling te nemen, door nergens een duidelijke visie te tonen, daarmee toont ie eigenlijk dat hij mogelijk helemaal niet de juiste persoon was om dit verhaal te verfilmen. Ik zie liever een film van iemand die wel ergens in gelooft en dat in duidelijke visie/essentie uitwerkt, waar ik het dan mogelijk niet mee ‘eens’ ben, dan een film over een verhaal met zoveel potentie, waarin enkel voor een vrijwel letterlijke reproductie van een millennia-oude tekst is gekozen…
een hele mooie film niks geen bijbel geauhoer
Vanavond naar Exodus geweest en, hoewel het een prachtig spektakel was, ben toch met een aantal vragen blijven zitten. Dit prachtige bijbelverhaal vol mystiek en beelden, mist in de film de diepgang en de uitwerking van karakters. Natuurlijk is een film een eigen interpretatie van de maker, toch stoorde ik me aan de uitbeelding van God in de vorm van een betweterig joch. De Bijbel geeft toch duidelijk aan dat niemand God ooit gezien had. De terugkeer van Mozes bij Sippora en Gersom zijn zoon, had in mijn ogen een te hoog “Vermist” of “Spoorloos” gehalte. Twee in mijn ogen essentiele onderdelen van het Bijbelverhaal miste ik. Het radeloze joodse volk dat ongeduldig wachtte op de terugkeer van Mozes van de berg en toen vertwijfeld een goeden kalf beeldhouwde, waarna Mozes, bij terugkeer, in grote razernij ontstak en het feit dat Mozes zelf niet het Beloofde Land in mocht, maar de berg beklom en stierf terwijl het volk het land van melk en honing introk. Een gemiste kans: dit was een oneindig veel beter einde geweest van de film.
Ik herken het gevoel dat ik Ridley Scott wel een paar vragen wil stellen waarom hij bepaalde keuzes heeft gemaakt. Persoonlijk vind ik geen van z’n keuzes ‘verkeerd’, maar als je iets verandert aan het verhaal, zorg dan dat die veranderingen in dienst staan van jouw eigen verhaal. Maar ik kon niet echt Scotts eigen visie of een interessante essentie vinden in het verhaal.
Dat god zo wordt neergezet vond ik wel gedurfd, maar past in mijn ogen totaal niet bij ‘goddelijk’. Misschien wel bij de god van het oude testament, want dat was ook niet echt een lieverdje, toch?