Birdman (2014)
Gelukkig zag ik Birdman: or (The Unexpected Virtue of Ignorance) pas in 2015, anders was m’n keuze voor beste film van 2014 nóg lastiger geweest, want wat een geweldige, prachtige, technisch imponerende, scherpe en intrigerende film is Alejandro Iñárritu’s laatste zeg. Over de verraderlijkheid van het ego, de illusies en maskers die we allen nodig lijken te hebben, over faustiaanse keuzes en zoveel meer. Birdman is terecht genomineerd voor maar liefst negen Oscars en zó open voor verschillende interpretaties en vól met interessante lagen dat ik ‘m zeker vaker ga zien, maar dat maakt van het schrijven van deze recensie ook nogal een uitdaging, want hoeveel kan ik hieronder leesbaar kwijt..?
Het verhaal
Riggan Thomson (Michael Keaton) was ooit een grote Hollywood-ster, toen hij gestalte gaf aan “Birdman” in de gelijknamige franchise. Sindsdien zijn er nogal wat jaren vergaan, en is ook Riggans faam wat verminderd. Dit tot groot ongenoegen van z’n (alter-)ego Birdman, die (initieel enkel) als voice-over nogal commentaar levert op Riggans leven en hem ervan blijft overtuigen dat hij zich helemaal niet moet bezighouden met het vertalen van Raymond Carvers What We Talk About When We Talk About Love naar een Broadway-toneelstuk, maar dat hij z’n oude rol weer op moet nemen om weer te heersen over de entertainmentindustrie. Maar Riggan is vastberaden om z’n verloren faam nieuw leven in te blazen, daarbij gesteund door z’n manager (Zach Galifianakis), dochter/assistent Sam (Emma Stone) en mede-acteurs Lesley (Naomi Watts) en Laura (Andrea Riseborough), niet veel later aangevuld met de veel te zelfverzekerde method actor Mike (Edward Norton).
Gedurende de film, die technisch zo geweldig in elkaar zit dat het lijkt alsof de hele film uit één shot bestaat, zien we de voorbereidingen op de première van het toneelstuk, maar zien we ook hoe Riggans persoonlijkheid nogal wat klappen te verwerken blijft. Lukt het hem om geestelijk gezond te blijven onder alle druk van de première, irritante mede-acteurs, z’n eigen zelfingenomenheid, ondermijnende critici en vooral door die bijna onleefbare aanwezigheid van zijn alter-ego?
Noodzakelijk kwaad voor acteurs?
De manier waarop Iñárritu en schrijfcompanen Nicolás Giacobone, Alexander Dinelaris en Armando Bo de verraderlijkheid van het ego hebben neergezet is niet alleen prachtig eerlijk, maar ook erg scherp. De film toont namelijk ook dat zelfingenomenheid misschien wel een beter acteur van je maakt, maar je na verloop van tijd ook onempathisch en ‘basisloos’ achter kan laten. Zeker als je je hele leven vult met je eigen ego en zijn wensen, waardoor het contact met jezelf volledig kan verdwijnen. Wat dan weer mooi wordt verwoord door Sam in een paar zinnen die ik eng genoeg een paar minuten voordat zij ze uitsprak ook al op voelde komen. Niet om arrogant of zo te doen, maar meer om te tonen hoe groot de invoelbaarheid van de thematiek (voor mij althans) was.
Daarbij toont de film ook hoe het enkel volgen van je ego je steeds wanhopiger kan maken. Zeker als acteur, een beroep waarin je jezelf net zo goed volledig kwijt kunt raken (door te geloven in roem maar de leegte daarvan niet te zien), als dat je jezelf daar juist in kunt ontdekken. En waar dat op menselijk niveau op zowel Riggan als op Michael Keaton zelf kan slaan, schuurt het misschien ook wel tegen een mogelijke haat-liefde verhouding die Iñárritu zelf heeft met die Hollywood-machine? Want ergens voelt de film ook wel als een anti-faustiaanse middelvinger richting ‘the industry‘.
Ego fixing
Alsof Riggans leven nog niet genoeg overhoop ligt herinnert vrijwel iedereen in z’n omgeving hem er continu aan dat hij aardig aan het mislukken is. Terwijl aan de andere kant z’n alter-ego Birdman hem dus wijsmaakt dat de wereld nog steeds aan z’n voeten kan liggen. En daardoor zat ik continu te denken hoe hard hij een ‘ego fix‘ nodig heeft om uiteindelijk wel ergens iets van rust (of zichzelf) te kunnen (her)vinden. Want is die geweldige technische aaneenschakeling van shots niet vooral bedoeld om zijn onrust te tonen? En daarin gaat Iñárritu zó ver dat ik de film ook wel een paar keer wilde pauzeren, want een intense rit is het zeker!
Crew
Productioneel is Birdman dan ook erg groots. Hoe director of photography Emmanuel – Gravity, The Tree of Life, Children of Men – Lubezki het met de editor voor elkaar heeft gekregen om al die los geschoten shots naadloos aan elkaar te rijgen: wauw! Sowieso is de film één geweldig samenspel tussen scenario, acteerwerk, muziek, camerawerk en montage, want naast een intense rit imponeert de film ook door het verhaal van Riggan te mixen met het verloop van de repetities, en hoe Riggans ‘psychische climax’ ook culmineert in de openingsavond van het toneelstuk, wat dan ook weer perfect ‘klopt’ met de climax van de film: damn!
Cast
Qua acteren verdient Michael Keaton alle lof die z’n Golden Globe hem al opleverde, maar ik hoop vooral dat andere regisseurs weer in gaan zien hoe goed hij kan zijn, mits goed ingezet. In hoeverre hij ook echt zichzelf speelt weet ik niet, maar hoe groot zijn de Batman-Birdman-parallellen door te trekken? Keatons carrière kende in 1989 één groot hoogtepunt als gevleugelde superheld, maar daarna is hij eigenlijk – tot nu toe althans! – nooit meer bevredigend ‘gebruikt’ door een getalenteerd regisseur. Zelfs z’n rol in Tarantino’s Jackie Brown bezorgde hem niet de comeback die bv. John Travolta wel kende met Pulp Fiction.
Zach Galifianakis speelt de rol van de rust bewarende manager verrassend goed, want het is eigenlijk een rol waarin je hem nooit zou verwachten. Dat Emma Stone het voor mij mogelijk interessantste karakter speelt vertelde ik al, maar ze trekt de mogelijk wat ‘volwassen’ thematiek ook naar de jongere ‘viral-generatie’ toe, waardoor ook jongeren zich wel ergens in zullen kunnen herkenen. Edward Norton heeft waarschijnlijk het meest genoten van rol, al blijkt z’n rol – waarin hij niemand en niets ontziet om het beste uit zichzelf naar boven te halen – best dichtbij de échte Edward Norton te staan.
Final credits
Weet je, er is nog zoveel te schrijven over deze film. Over waarom Iñárritu na de climax van het toneelstuk de scènes ineens wel overduidelijk opknipt in shots, eindigend in een mooi veelzeggend en multi-interpretabel eindshot. Daarnaast had ik deze recensie nóg veel persoonlijker kunnen maken door meer te vertellen over die scène waarin zowel mijn grootste droom als mijn grootste angst getoond worden. Of over hoe deze film natuurlijk extra interessant is voor acteurs en film-/theatermakers, of hoe graag ik een ontleding van de film door Slavoj Zizek zou willen lezen/zien/horen.
Maar laat ik hier eindigen. Kijk deze film, wees vrij om ‘m te interpreteren zoals jij dat wilt, en vraag je mogelijk net als ik af of je je ego misschien wel (metaforisch) dient te doden om pas écht vrij te kunnen leven…