Going Clear: Scientology and the Prison of Belief (2015)
Als je een van de beste documentairemakers van de laatste decennia een ontzettend onthullend boek over Scientology laat omzetten in een documentaire, dan begrijp je wel waarom die ‘religie’ zo op haar achterste benen staat nadat HBO hem afgelopen zondag (29 maart) in Amerika uitzond. Interessant voor iedereen die een kijkje wil in een wereld van machtswellust, paranoia en de drang om ergens in te willen geloven. En daarin kiest maker Alex Gibney voor een intelligente aanpak, want hij toont ook mooi genuanceerd waarom grootheden als Paul Haggis, John Travolta en Tom Cruise zich ooit lieten verleiden, waarbij die laatste twee zich nog altijd niet hebben afgescheiden van de Church of Scientology…
Het verhaal
Qua opzet is het best knap, dat Gibney – die eerder o.a. The Armstrong Lie (gezien in Zuid-Amerika; vandaar geen recensie), Freakonomics, Gonzo: The Life and Work of Dr. Hunter S. Thompson en Enron: The Smartest Guys in the Room maakte – de documentaire begint met de redenen waarom de acht ex-Scientology-aanhangers, die hij voor deze documentaire geïnterviewd heeft, zich ooit zo aangetrokken voelde tot deze in de jaren 60 van de vorige eeuw ontstane spirituele en/of religieuze beweging. Dat je via de herbeleving van oude trauma’s de hieraan gekoppelde pijn weg kunt nemen om pas echt ‘vrij’ te worden, dat zal menig mens aanspreken. En dat de stroming tot doel heeft de wereld een mooiere plek te maken, dat zullen ook velen verwelkomen. Dat dat ooit echter is opgestart door een – op z’n zachtst gezegd – ‘psychiatrisch interessant’ persoon als Lafayette Ron Hubbard, dat werd bij de meesten pas duidelijk nadat ze steeds hoger op de ladder naar zelfbevrijding kwamen. En op die hoogte is het hard vallen, plus dat de mensen die dreigden de kerk te verlaten vrij direct zó hard gechanteerd konden worden, dat je ergens ook wel begrip op kunt brengen voor het niet kunnen afscheiden van deze ‘religie’.
Belastingtruc
Dat ik “religie” en “kerk” telkens tussen enkele aanhalingstekens zet komt doordat het vrij snel duidelijk is dat Hubbard voor deze rechtsvorm koos omdat hij er dan zeker van was dat hij geen belastingen hoefde af te dragen. Zeker gezien het feit dat je voor elke trede op de ladder steeds dieper in je eigen buidel moet tasten, is Scientology inmiddels een miljardenbedrijf geworden, met investeringen in vastgoed in de gehele wereld. Daarnaast zijn de bijeenkomsten opgezet als award shows, waarbij kosten nog moeite gespaard wordt om de volgelingen te imponeren met glitter en glamour. En dat schijnt nog altijd vrij goed te werken, want ook al moet je cijfers continu wantrouwen, zeker als ze afkomstig zijn van de ‘kerk’ zelf, Scientology schijnt wereldwijd toch nog altijd zo’n 50.000 volgelingen te hebben.
‘Chantage’
Officieel mag je iets pas chantage noemen als er een geldbedrag geëist wordt, bijvoorbeeld om persoonlijke onthullingen in de media tegen te gaan. Maar laat dat onthullen nu net de basis van het machtsmiddel zijn van deze beweging. Juist doordat je door oude pijntjes en trauma’s heen gaat tijdens sessies, en dat allemaal netjes gedocumenteerd wordt, betekent dat dus dat Scientology van al haar leden de meest persoonlijke files heeft. En als men dreigt met het publiceren daarvan, dan is het best begrijpelijk dat mensen uit angst hun mond maar dichthouden. Ook over de vermeende fysieke, seksuele en zeker verbale mishandelingen die door de machtswellustige top worden gebezigd, aldus een paar van de geïnterviewden, waarvan enkelen voorheen zeer hoge posities in de organisatie innamen.
Totstandkoming
Gibney baseerde z’n documentaire op het boek van Lawrence Wright met dezelfde titel. Wright komt zelf ook veelvuldig aan bod, evenals de eerdergenoemde ‘afvalligen’. Nu kan dat natuurlijk een wat eenzijdig beeld van Scientology geven, omdat deze afvalligen mogelijk met extra wroeging zitten, maar als je in het laatste gedeelte van de film ziet hoe deze afvalligen nog altijd gruwelijk lastiggevallen worden door leden van deze ‘kerk’, dan zijn ze nog erg mild, als ik eerlijk ben. Natuurlijk bood Scientology maar liefst 25 mensen aan die Gibney beter had kunnen interviewen, maar daar trapte Gibney niet in. Zeker ook omdat zijn verzoek om Tom Cruise, John Travolta en de opvolger van Hubbard, David Miscavige, niet werd ingewilligd. Die Miscavige voelt het net overigens al langer steeds strakker om zich heen gespannen worden, want waar ze eerst nog vrij open waren richting media, heeft ie het nu al een paar jaar verboden voor leden om nog met niet-leden (en dus ook de media) te praten hierover. En daarin gaan ze erg ver…
Final credits
Ja, als je al tegen religies bent, dan zal deze documentaire je alle munitie geven die je zoekt, want Scientology lijkt zeer bewust alle hedendaagse machtsmiddelen te gebruiken om krachtig te blijven. En dat ze daarin puur evil (b)lijken kan ik mogelijk het makkelijkste verduidelijken door het stellen dat Scientology ook verantwoordelijk was voor de breuk tussen Tom Cruise en Nicole Kidman. Waarschijnlijk omdat Kidman, als dochter van een Australische psycholoog, toch net wat té kritisch was op Cruise’ nogal grote ‘sekte-gevoeligheid’.
Maar misschien wel het beste aan deze zeer informatieve documentaire is dat Gibney de verleiding van zo’n sekte ook goed invoelbaar weet te maken. Dus Cruise c.s. afdoen als handig te beïnvloeden simpele zielen, dat vind ik wat te makkelijk. Gelukkig laat Going Clear: Scientology and the Prison of Belief een genuanceerder beeld zien…