Anomalisa (2015)

Scenario-held Charlie Kaufman (Being John Malkovich, Adaptation, Confessions of a Dangerous Mind, Eternal Sunshine of the Spotless Mind) komt nu met z’n tweede zelf-geregisseerde film, en door het ogenschijnlijk mega-kleine verhaaltje én de stop-motion animatie waarin het verhaal gegoten is, lijkt deze niet verder van z’n bombastische meesterwerk Synecdoche, New York af te kunnen staan, maar thematisch gezien voel je wel degelijk overeenkomsten. Daarnaast lijkt het verhaal ongelooflijk saai en klein, maar interpretatie-wijs is het misschien wel de ‘rijkste’ film van het jaar, plus dat ‘plotpuzzelaars’ zeker meer moeten zoeken achter die duidelijke overeenkomsten tussen de titulaire Lisa én de pop die hoofdkarakter Michael voor z’n zoontje koopt, want dan wordt de film ineens erg/eng duister…
Gooi daar ook nog de opmerkelijke keuze voor de hotelnaam waarin deze Michael en Lisa verblijven bovenop en het zal mogelijk wel duidelijk zijn waarom ik deze ‘Jennifer Jason Leigh-film’ haar beste Oscargenomineerde film van het jaar vind (dus ‘boven’ Tarantino’s The Hateful Eight, al is vergelijken natuurlijk totaal onnodig). Al kan ik me ook goed voorstellen dat deze tóch niet de Oscar voor Beste Animatie gaat winnen, maar dat die naar het makkelijker te waarderen Inside Out gaat…

Het verhaal
Michael Stone (met stem van David Thewlis) vliegt vanuit Los Angeles naar Cincinnati voor een lezing over klantenservice. Hij heeft daar een boek over geschreven, wat hem schijnbaar nogal wat onverwachte fans op heeft geleverd. Onderweg droomt hij wat weg bij een brief die hij jaren geleden van een ex heeft gekregen, maar in het hotel belt hij direct met z’n vrouw om te zeggen dat hij goed is aangekomen. Wat je dan allang heel raar bent gaan vinden waarschijnlijk, is dat buiten Michael alle andere karakters in de film hetzelfde gezicht én dezelfde stem (van Tom – Mystery Train – Noonan) hebben. Is dat een manier om de monotonie van z’n leven extra aan te zetten, want je voelt aan alle gesprekken en scènes in de film al aan dat de saaiheid wel een thema móet zijn in de film, anders wordt dat toch niet zoveel getoond?

Net nadat hij lichtjes begint te ‘flippen’ in de spiegel van z’n badkamer hoort hij echter ineens een stem die anders is dan al die andere stemmen. In z’n enthousiasme rent ie de hele gang van z’n verdieping af, en uiteindelijk komt ie Emily en Lisa (met stem van Jennifer Jason Leigh) tegen, en is hij direct volledig gegrepen door de zeer verlegen Lisa. Waarschijnlijk vanwege haar gezicht en stem, omdat die uniek zijn in Michaels wereld. Flink wat mojito’s in de hotelbar verder ontvouwt zich dan die heerlijk klungelige seksscène waarom deze film óók geroemd wordt. Zou dit dan de vrouw zijn die Michaels leven wél draaglijk kan maken..?

Multi-interpretabel
Inderdaad: het plot bestaat uit weinig meer dan één avond/nacht in dat hotel, met als hoofdmoot die one-night-stand, en de afwikkeling daarvan. Dat Kaufman en mede-regisseur Duke Johnson (van Starburns Industries, die Kaufmans hoorspel aankocht om dit om te zetten naar deze film) dat al invoelbaar genoeg maken, is al een ontzettende verdienste op zich. En dat je op dat verhaal al talloze projecties en/of interpretaties kunt loslaten – als het zó wanhopig zoeken naar iets speciaals in iemand anders dat het ‘gevaarlijk’ wordt, het amechtig zoeken naar de grootsheid van de liefde, het verliezen van jezelf in je eigen illusie, et cetera – dat tekent vooral misschien ook mijn ‘gretigheid’ om direct betekenis te zoeken in wat ik zie. Maar dat faciliteren Kaufman en Johnson ogenschijnlijk ook overduidelijk.

Solipsistich, of nóg ‘dieper’..?
Kaufman zou Kaufman echter niet zijn, als hij niet heel wat meer lagen door het verhaal verweven heeft. Zo kan de naam van het hotel – The Fregoli – de zeer ingelezen kijker direct al aan het Syndroom van Frégoli doen denken; een psychische aandoening waarbij iemand de opvatting heeft dat verschillende mensen in werkelijkheid manifestaties van één persoon zijn: exact hoe Michael de wereld buiten Lisa om ziet. Ergens past dat wel bij Kaufmans eerdere flirts met het solipsisme: het ‘geloof’ dat er maar één enkel bewustzijn bestaat, dat van de waarnemer. Iets wat hij in Synecdoche, New York ook uitgebreid onderzoekt, en wat je ook wel voelt in volgens mij al z’n andere scenario’s.
En mocht hij aan dat syndroom lijden, dan ‘moet’ Michael in Anomalisa mogelijk wel continu fantaseren over andere vrouwen, die in zijn hoofd perfect (en uniek) kunnen zijn, maar in werkelijkheid uiteindelijk toch ook weer allemaal hetzelfde blijken? En om daar dan nóg een extra ‘laag’ overheen te gooien: wat dacht je van de theorie dat alles tussen het moment voor de spiegel, tot aan een ander duidelijk moment waarop Michaels realiteit wordt gebroken (als een deel van z’n gezicht er letterlijk af valt), één grote weirde fantasie is? Hij lijkt namelijk net zo betoverd door Lisa’s abnormale voorkomen als dat hij dat eerder was toen hij een Japanse pop kocht voor z’n zoontje. Het feit dat hij die pop in een seksshop kocht lijkt een flauw grapje, maar wat als hij in een soort psychose of droom Lisa en die pop als één ziet, dan krijgt de film ineens wel een zeer duistere en ‘vieze’ laag, maar wel één die het onderzoeken meer dan waard is, tot en met de finale scène.

Final credits
Een theorie, die tijdens een Q&A door Kaufman onderschreven leek te worden, toen hij vertelde dat de zang van de pop ook is ingezonden door J.J. Leigh, die dus óók de stem van Lisa verzorgde. Inderdaad: als ik nog langer na ga denken over deze film (deels geholpen door een hele gave discussie op IMDb, zo eerlijk wil ik best zijn), dan denk ik dat er nog veel meer puzzelstukken op hun plaats gaan vallen, en dat zorgt ervoor dat dit het soort film is waardoor ik de videotheek wel eens kan missen: hier zouden we daar dagenlang over kunnen doorpuzzelen. Mogelijk niet zolang als dat we dat ooit over Memento deden, maar waar dat dus vooral een 100% puzzelfilm was, daarin bevat Anomalisa dus ook nog zo’n prachtige menselijke laag, die ‘m ook zonder al dat gepuzzel al interessant genoeg maakt.
Voor liefhebbers van arthouse-films in elk geval…

IMDb: http://www.imdb.com/title/tt2401878

Trailer